sagliksal
Aktif Üye
Endometriozis,sıradan bir tarifle endometriuma (rahim iç zarına) çok benzeyen lakin bir ekip farklar da içeren bir dokunun rahim (uterus) haricinde yerleşmesi ve gelişmesi durumudur. Endometriozis bulunduğu yerlerde yara dokusu gelişmenine, buna bağlı olarak karın içi bilhassa de bayan üreme sisteminin yer aldığı pelviste (leğen kemiklerinin oluşturduğu, bayan üreme sistemi organlarının yer aldığı karın boşluğunun en alt kısmı) yapışıklıkların oluşmasına ve yangısal değişikliklere yol açar. Endometrioma ise, rahim ortasında yer alan endometrium dokusunun bir kist oluşturacak biçimde çoğunlukla yumurtalık (over) içerisinde kimi vakit de yumurtalık üzerinde bulunması durumudur. Endometriozis hastalığının en sık görülen formudur. Endometriozis hastalarının %15 ile %45’inde endometrioma bulunur.
Endometriosiz birden fazla vakit yumurtalıkların ortasında gelişir. Burada kahverengi-siyah bir sıvı ile dolu kistler oluşturur. Büyüklük açısından epey farklı hallerde oluşan bu kistlere endometrioma denir.İçindeki sıvının rengi ve kıvamı sebebi ile ‘çikolata kisti’ olarak da isimlendirilirler.Bu kistler yumurtalık haricinde rahim ve kalın barsağın son kısmı olan rektum içinde kalan Douglas boşluğunda, rahimin üzerinde hatta daha da derin olarak vajen ve rektum içinde gelişebilmektedir (derin infiltratif endometriozis). Bu bölgelere yerleşen endometriotik doku motamot endometrium (rahim iç zarı) üzere estrojen ve progesteron hormonları tesiri ile gelişerek, sancılı adet görme, beraberlik sırasında ağrı üzere semptomlara yol açar. Hastalığın daima hormon tesiri altında gösterdiği bu değişiklikler bayan üreme sisteminde tüpler de dahil olmak üzere bir fazlaca yerde yapışıklıklara niye olarak gebelik gelişme ihtimalini de etkileyerek infertiliteye sebep olabilmektedir. Ayrıyeten endometriomaların içerisinden salgılanan olağandışı sitokin ve interlökin üzere toksik unsurlar sağlıklı rahim zarında değişikliklere niye olarak hem embriyonun tutunmasını tıpkı vakitte potansiyel olarak sağlıklı bir embriyo gelişmenini etkileyebilmektedir. Ayrıyeten endometriomalar potansiyel olarak erken over yetmezliğine, azalmış over rezervine ve olağandışı yumurtlama süreçlerine niçiniyet verebilmektedir.
Endometriomalar üreme çağındaki bayanlarda yumurtalık kanseri gelişme ihtimalini artırabilmekte, olağan yumurtalama süreçlerini olumsuz etkileyebilmekte , cinsel beraberlikte ve adet devirlerinde ağrıya sebep olabilmektedir. Her ne kadar birden fazla endometrioma âlâ huylu yapılar olarak kabul edilmekteyse de süratli büyüyen ,takip ultrasonografilerinde hal, içerik ve görünüm değişikliği tespit edilen olgularda habis bir durumun olmadığını doğrulamak için cerrahi olarak endometriomaların çıkartılması gerekebilir. bir daha şiddetli adet sancısı ve çocuk sahibi olmakta kuvvetlik yaşayan çiftlerde ameliyat yapılabilir. Yumurtalıkta yer tutan bir endometrioma durumunda o taraf yumurta rezervi ve yumurta kalitesi önemli bir biçimde etkilenebilir.
Tedavi
Temel yaklaşım bayanın yumurtlama döngüsünü baskılama aslına dayanır. Çoklukla birinci vakit içinderda doğum denetim haplarının ya da yalnızca progesteron içeren ilaçların kesintisiz olarak kullanılması yahut yetersiz kalırsa öbür ilaçlarla hipotalamusa (beynin adet döngüsünü düzenleyen bölgesi) tesir eden casuslarla yumurtlamanın baskılanması tercih edilir. Hipotalamik seviyede tesir eden ilaçların uzun periyot kullanmasının başta kemik kaybı ve kemik ağrısı olmak üzere kilo alımı,sıcak basmaları üzere düşük estrojen seviyelerine bağlı yan tesirleri er ya da geç ortaya çıkar; bu açıdan dikkatli olunmalı ve gerekirse estrojen düşük dozda tedaviye eklenmelidir. Daima kasık ve bel ağrısı yaşanan durumlarda ağrı kesici ilaçların kullanılması kısa vadeli olarak hastalarda rahatlama sağlayabilir. Lakin tüm bu yaklaşımlar yalnızca süreksiz rahatlamalar sağlar ve endometriomaların tahminen büyümelerini engellese de ya da kimi vakit kısmen küçültebise de ortadan kalkmasını/kaybolmasını sağlamaz.
Hastaların değerli bir kısmında endometriomaları şayet semptomları yoksa makul aralıklarla (6 ayda bir) takip etmek kâfi olabilmektedir. Lakin takip edilen hastalara endometriomaların yumurtalık işlevlerini ve yumurta kalitesini bozabileceği, daha uzun periyotta yumurtalık rezervini azaltabileceği bilgisi kesinlikle verilmelidir. çabucak hemen çocuk sahibi olma isteği yoksa ve yumurtalık rezervi azalıyor ise ve bir daha endometriomalara yönelik cerrahi süreç yapılması gündemde ise cerrahi önesi ‘’yumurta dondurma’ üzere doğurganlığı kollayıcı tedaviler hakkında hastalar bilgilendirilmelidir. Evli ve çocuk sahibi olmak isteyen çiftlerde 1 yıl geçmesine karşın gebelik gelişmiyor ise muhtemel bir cerrahi öncesinde endometriomaların büyüklüğü, yerleşimi ve tüplerin durumu değerlendirildikten daha sonra yardımla üreme teknikleri ile gebelik suratını artıracak ve gebelik gelişmenini sağlayabilecek aşılama, tüp bebek tedavisi ya da embryo dondurma üzere seçenekler hakkında çiftler bilgilendirilmelidir. Görüldüğü üzere endometrioma/endometriomaları olan hastalarda fazlaca titiz davranmak ve yanlışsız yönlendirmeler ile doğurganlığı korumak için fazladan gayret gerekmektedir.Çünkü tedavi için cerrahi evreye gelindiyse öncesinde doğurganlığın korunması ismine her türlü yaklaşım eksiksiz bir halde uygulanmalıdır. yinelayan yumurta toplama ve dondurma tedavileri ile ya da yinelayan yumurta toplama ve embryo dondurma tedavileri ile cerrahi öncesinde yapılabilecek her şey uygulanmalıdır. Endometrioma olgularının değerli bir kısmının tabiatıyla hamile kaldığı ve sağlıklı canlı doğumu başardığı da bilinmektedir. bir daha gebelik planlaması yapan çiftlerde aşılama ve tüp bebek ile gebelik sağlanabilmektedir. Hastanın ya da çiftlerin müracaat anındaki durumları ve istekleri doğrultusunda tüm bu tedaviler gerçek ve mümkün yaklaşımlardır.
Lakin kimi vakit hastalar hem büyük endometriomalar (5 cm’den büyük) tıpkı vakitte yaygın derin infiltratif endometriozis ve buna bağlı ağır şikayetler ve azalmış yumurtalık rezervi ile karşımıza çıkabilmektedir. bir daha birtakım hastalar yüklü olarak da şikayeti olmayan ve bu niçinle daha evvel jinekolojik bir muayene (bekar hastalarda karından yapılan ultrasonografi birden fazla kere tek başına yeterlidir) muhtaçlığı görmeyen genç hastalar ani başlayan karın alt kısmı ve kasıklarda ağrı ile kendini muhakkak eden yumurtalığın kendi etrafında dönmesi ile kendi kendinin beslenmesinin bozulduğu ‘over torsiyonu’ denen bir klinik ile karşımıza çıkabilmektedir. Erken devirde müdahale edilirse yumurtalık korunabilir ve endomtrioma çıkartılabilir. Geç kalınmış olgularda etkilenen yumurtalık büsbütün alınabilir.
Endometrioma olgularına cerrahi yaklaşım laparoskopik (kapalı) eksiyon ve var ise karın içi yapışıklıklarının açılması biçimindedir. Çok ender birtakım olgularda açık cerrahi gerekebilir.Her iki durumda da cerrahi sırasında fazlaca titiz davranarak endometrioma etrafındaki bayanın doğurganlığını sağlayan yumurtalığın germinal dokusu ( germinal epitel) korunmaya çalışılmalıdır. Bu niçinle operasyon tecrübeli bayan hastalıkları ve doğum uzmanları tarafınca uygulanmalıdır. Yöntemine uygun yapılan cerrahi müdahalelerde doğurganlık tesis edilebilmekle birlikte olguların bir kısmında endometrioma ile birlikte sağlıklı dokunun çıkartılması ya da fazlaca ihtimam gösterilmesine karşın sağlıklı yumurtalık dokusuna kan akışının bozulması ile hastanın yumurtalık rezervi bozulabilmektedir.Birkaç satır üstte da açıklandıği üzere acil durumlar haricinde endometriomalar çıkartılmadan evvel hasta bekar ise yumurta toplanıp dondurulması ya da evli ise evvel aşılama ile, 3 kez yapılan aşılama daha sonrasında gebelik sağlanamadıysa tüp bebek tedavisi ile taze embriyo ile gebelik elde edilmeye çalışılması ve/veya mümkün mertebe fazla sayıda embriyonun elde edilip operasyon daha sonrasında transfer etmek için dondurulması üzere stratejiler izlenebilir. Her şey hastanın şikayetleri,hastalığın mühleti, tüplerin durumu, yumurtalık rezervinin durumu, gebelik isteği olup olmaması üzere bir epeyce faktör göz önüne alınıp bir kıymetlendirme yapılması daha sonrasında şekillenir. Mevcut durumun kar ve zaraları tartışıldıktan daha sonra medikal tedavi, cerrahi tedavi ve aşılama,tüp bebek ve yumurta/embriyo dondurulması üzere yardımla üreme teknolojilerinden en çok yarar sağlayacak olan yol seçilmelidir. Unutulmamalıdır ki endometriomaların cerrahi daha sonrası %5-%20 oranında yenidenlaması da kelam konusudur.
Günümüzde artık endometrioma ve endometriozis olguları multidisipliner bir bakış açısı ile ele alınmaktadır. Motamot tüp bebek merkezleri üzere mevzu ile ilgili tıbbın bir fazlaca alanından uzmanların ortaklaşa çalıştığı endometriozis/endometrioma merkezleri kurulmaya başlamıştır. Bu tip merkezlerde hastanın ve çiftin azamî randıman ile hastalıktan kurtulup, doğurganlığını müdafaası talihinin yüksek olacağı aşikardır.
Endometriosiz birden fazla vakit yumurtalıkların ortasında gelişir. Burada kahverengi-siyah bir sıvı ile dolu kistler oluşturur. Büyüklük açısından epey farklı hallerde oluşan bu kistlere endometrioma denir.İçindeki sıvının rengi ve kıvamı sebebi ile ‘çikolata kisti’ olarak da isimlendirilirler.Bu kistler yumurtalık haricinde rahim ve kalın barsağın son kısmı olan rektum içinde kalan Douglas boşluğunda, rahimin üzerinde hatta daha da derin olarak vajen ve rektum içinde gelişebilmektedir (derin infiltratif endometriozis). Bu bölgelere yerleşen endometriotik doku motamot endometrium (rahim iç zarı) üzere estrojen ve progesteron hormonları tesiri ile gelişerek, sancılı adet görme, beraberlik sırasında ağrı üzere semptomlara yol açar. Hastalığın daima hormon tesiri altında gösterdiği bu değişiklikler bayan üreme sisteminde tüpler de dahil olmak üzere bir fazlaca yerde yapışıklıklara niye olarak gebelik gelişme ihtimalini de etkileyerek infertiliteye sebep olabilmektedir. Ayrıyeten endometriomaların içerisinden salgılanan olağandışı sitokin ve interlökin üzere toksik unsurlar sağlıklı rahim zarında değişikliklere niye olarak hem embriyonun tutunmasını tıpkı vakitte potansiyel olarak sağlıklı bir embriyo gelişmenini etkileyebilmektedir. Ayrıyeten endometriomalar potansiyel olarak erken over yetmezliğine, azalmış over rezervine ve olağandışı yumurtlama süreçlerine niçiniyet verebilmektedir.
Endometriomalar üreme çağındaki bayanlarda yumurtalık kanseri gelişme ihtimalini artırabilmekte, olağan yumurtalama süreçlerini olumsuz etkileyebilmekte , cinsel beraberlikte ve adet devirlerinde ağrıya sebep olabilmektedir. Her ne kadar birden fazla endometrioma âlâ huylu yapılar olarak kabul edilmekteyse de süratli büyüyen ,takip ultrasonografilerinde hal, içerik ve görünüm değişikliği tespit edilen olgularda habis bir durumun olmadığını doğrulamak için cerrahi olarak endometriomaların çıkartılması gerekebilir. bir daha şiddetli adet sancısı ve çocuk sahibi olmakta kuvvetlik yaşayan çiftlerde ameliyat yapılabilir. Yumurtalıkta yer tutan bir endometrioma durumunda o taraf yumurta rezervi ve yumurta kalitesi önemli bir biçimde etkilenebilir.
Tedavi
Temel yaklaşım bayanın yumurtlama döngüsünü baskılama aslına dayanır. Çoklukla birinci vakit içinderda doğum denetim haplarının ya da yalnızca progesteron içeren ilaçların kesintisiz olarak kullanılması yahut yetersiz kalırsa öbür ilaçlarla hipotalamusa (beynin adet döngüsünü düzenleyen bölgesi) tesir eden casuslarla yumurtlamanın baskılanması tercih edilir. Hipotalamik seviyede tesir eden ilaçların uzun periyot kullanmasının başta kemik kaybı ve kemik ağrısı olmak üzere kilo alımı,sıcak basmaları üzere düşük estrojen seviyelerine bağlı yan tesirleri er ya da geç ortaya çıkar; bu açıdan dikkatli olunmalı ve gerekirse estrojen düşük dozda tedaviye eklenmelidir. Daima kasık ve bel ağrısı yaşanan durumlarda ağrı kesici ilaçların kullanılması kısa vadeli olarak hastalarda rahatlama sağlayabilir. Lakin tüm bu yaklaşımlar yalnızca süreksiz rahatlamalar sağlar ve endometriomaların tahminen büyümelerini engellese de ya da kimi vakit kısmen küçültebise de ortadan kalkmasını/kaybolmasını sağlamaz.
Hastaların değerli bir kısmında endometriomaları şayet semptomları yoksa makul aralıklarla (6 ayda bir) takip etmek kâfi olabilmektedir. Lakin takip edilen hastalara endometriomaların yumurtalık işlevlerini ve yumurta kalitesini bozabileceği, daha uzun periyotta yumurtalık rezervini azaltabileceği bilgisi kesinlikle verilmelidir. çabucak hemen çocuk sahibi olma isteği yoksa ve yumurtalık rezervi azalıyor ise ve bir daha endometriomalara yönelik cerrahi süreç yapılması gündemde ise cerrahi önesi ‘’yumurta dondurma’ üzere doğurganlığı kollayıcı tedaviler hakkında hastalar bilgilendirilmelidir. Evli ve çocuk sahibi olmak isteyen çiftlerde 1 yıl geçmesine karşın gebelik gelişmiyor ise muhtemel bir cerrahi öncesinde endometriomaların büyüklüğü, yerleşimi ve tüplerin durumu değerlendirildikten daha sonra yardımla üreme teknikleri ile gebelik suratını artıracak ve gebelik gelişmenini sağlayabilecek aşılama, tüp bebek tedavisi ya da embryo dondurma üzere seçenekler hakkında çiftler bilgilendirilmelidir. Görüldüğü üzere endometrioma/endometriomaları olan hastalarda fazlaca titiz davranmak ve yanlışsız yönlendirmeler ile doğurganlığı korumak için fazladan gayret gerekmektedir.Çünkü tedavi için cerrahi evreye gelindiyse öncesinde doğurganlığın korunması ismine her türlü yaklaşım eksiksiz bir halde uygulanmalıdır. yinelayan yumurta toplama ve dondurma tedavileri ile ya da yinelayan yumurta toplama ve embryo dondurma tedavileri ile cerrahi öncesinde yapılabilecek her şey uygulanmalıdır. Endometrioma olgularının değerli bir kısmının tabiatıyla hamile kaldığı ve sağlıklı canlı doğumu başardığı da bilinmektedir. bir daha gebelik planlaması yapan çiftlerde aşılama ve tüp bebek ile gebelik sağlanabilmektedir. Hastanın ya da çiftlerin müracaat anındaki durumları ve istekleri doğrultusunda tüm bu tedaviler gerçek ve mümkün yaklaşımlardır.
Lakin kimi vakit hastalar hem büyük endometriomalar (5 cm’den büyük) tıpkı vakitte yaygın derin infiltratif endometriozis ve buna bağlı ağır şikayetler ve azalmış yumurtalık rezervi ile karşımıza çıkabilmektedir. bir daha birtakım hastalar yüklü olarak da şikayeti olmayan ve bu niçinle daha evvel jinekolojik bir muayene (bekar hastalarda karından yapılan ultrasonografi birden fazla kere tek başına yeterlidir) muhtaçlığı görmeyen genç hastalar ani başlayan karın alt kısmı ve kasıklarda ağrı ile kendini muhakkak eden yumurtalığın kendi etrafında dönmesi ile kendi kendinin beslenmesinin bozulduğu ‘over torsiyonu’ denen bir klinik ile karşımıza çıkabilmektedir. Erken devirde müdahale edilirse yumurtalık korunabilir ve endomtrioma çıkartılabilir. Geç kalınmış olgularda etkilenen yumurtalık büsbütün alınabilir.
Endometrioma olgularına cerrahi yaklaşım laparoskopik (kapalı) eksiyon ve var ise karın içi yapışıklıklarının açılması biçimindedir. Çok ender birtakım olgularda açık cerrahi gerekebilir.Her iki durumda da cerrahi sırasında fazlaca titiz davranarak endometrioma etrafındaki bayanın doğurganlığını sağlayan yumurtalığın germinal dokusu ( germinal epitel) korunmaya çalışılmalıdır. Bu niçinle operasyon tecrübeli bayan hastalıkları ve doğum uzmanları tarafınca uygulanmalıdır. Yöntemine uygun yapılan cerrahi müdahalelerde doğurganlık tesis edilebilmekle birlikte olguların bir kısmında endometrioma ile birlikte sağlıklı dokunun çıkartılması ya da fazlaca ihtimam gösterilmesine karşın sağlıklı yumurtalık dokusuna kan akışının bozulması ile hastanın yumurtalık rezervi bozulabilmektedir.Birkaç satır üstte da açıklandıği üzere acil durumlar haricinde endometriomalar çıkartılmadan evvel hasta bekar ise yumurta toplanıp dondurulması ya da evli ise evvel aşılama ile, 3 kez yapılan aşılama daha sonrasında gebelik sağlanamadıysa tüp bebek tedavisi ile taze embriyo ile gebelik elde edilmeye çalışılması ve/veya mümkün mertebe fazla sayıda embriyonun elde edilip operasyon daha sonrasında transfer etmek için dondurulması üzere stratejiler izlenebilir. Her şey hastanın şikayetleri,hastalığın mühleti, tüplerin durumu, yumurtalık rezervinin durumu, gebelik isteği olup olmaması üzere bir epeyce faktör göz önüne alınıp bir kıymetlendirme yapılması daha sonrasında şekillenir. Mevcut durumun kar ve zaraları tartışıldıktan daha sonra medikal tedavi, cerrahi tedavi ve aşılama,tüp bebek ve yumurta/embriyo dondurulması üzere yardımla üreme teknolojilerinden en çok yarar sağlayacak olan yol seçilmelidir. Unutulmamalıdır ki endometriomaların cerrahi daha sonrası %5-%20 oranında yenidenlaması da kelam konusudur.
Günümüzde artık endometrioma ve endometriozis olguları multidisipliner bir bakış açısı ile ele alınmaktadır. Motamot tüp bebek merkezleri üzere mevzu ile ilgili tıbbın bir fazlaca alanından uzmanların ortaklaşa çalıştığı endometriozis/endometrioma merkezleri kurulmaya başlamıştır. Bu tip merkezlerde hastanın ve çiftin azamî randıman ile hastalıktan kurtulup, doğurganlığını müdafaası talihinin yüksek olacağı aşikardır.