Özgürlük ve güvenlik içinde gelecek: İklim, güç ve milletlerarası rekabet

UyduYayini

UyduYayini

Global Mod
Global Mod
*Buğra Kavuncu

Endüstrileşen dünyayla birlikte bu rekabet daha da hızlandı. süratle gelişen teknolojinin ilerlemesiyle entegrasyon daha fazla arttı. Teknolojik kıymeti yüksek, inovatif eser üretebilen ülkeler de bu süreçte ön plana çıktı. Yeni ve ömrü kolaylaştırabilen eserlere ilgi artarken, bu süreç bu mamüllerin ehemmiyetini de artırıyor. Bu eserlerde Batı ülkelerinin öne çıktığı da hayli bariz. SSCB’nin yıkılmasıyla Batı; sanayi, teknoloji ve üretim alanında epeyce büyük adımlar attı ve adeta rakipsiz kaldı. Bu noktada, Batı’ya alternatif olabilecek tek güç olarak Çin devreye girdi. Çin’in muazzam insan gücü ve bir varlığı görüp, alıp kopyalayabilme avantajı, onu öteki ülkelerden daha farklı bir noktaya taşıdı. Kendine has ekonomik yapısı ve ülkenin kültürel-ideolojik geçmişi ile sistemi, Çin’in başlı başına bir model olarak öne çıkmasını sağladı. Çin’in maliyet avantajını bir biçimde dengeleyecek yahut bir eserin kopyalanma ihtimalini daha düşük noktalara çekebilecek yaklaşımlar, Batı ile Çin içindeki çaba dinamiğinin sadece bir noktasını oluşturuyor.

Bütün bu rekabetin oluştuğu ortamda, bilhassa gümrük duvarlarının yükseltilmesiyle alakalı Batı’nın Çin’e yönelik kimi tedbirlerinin var olduğunu görüyoruz. ABD, süreci hem somut birebir vakitte soyut duvarlar inşa etmeye kadar gdolayırken, Çin ise adeta kapitalist dünyayı ve piyasa iktisadını savunan bir noktaya geldi. Zira Çin’in buna muhtaçlığı var; artık kabuğuna sığamayan bir devlet açısından bu epey olağan. “Bir Yol Bir Nesil Projesi”, bu açıdan gelecekte piyasaları ve sistemi alt üst etme potansiyeline sahip. aslına bakarsan Çin, son 30 yıldır, bilhassa SSCB’nin dağılmasının akabinde süratli bir yayılma uğraşını yansıtmaya başlamıştı. Bilhassa Türkistan coğrafyasında biroldukca ülkenin kaynaklarına ortak olurken, Çinli firmalar da dünyanın biroldukca yerinde epey etkin bir pozisyon üstlendi. Öte yandan coğrafik sonlar sırf Türkistan’la hudutlu kalmadı. Çin, Balkanlar’da bilhassa Sırbistan’a[1] ve Afrika’ya önemli yatırımlar yapıyor.[2] Hem epeyce ucuza çalışabilen iş gücü tıpkı vakitte elindeki likidite, Çin’e hayli büyük bir avantaj sağlıyor. Çin’in, pazarlarda fazlaca daha süratli hareket edebilme kabiliyeti var. Batılı firmaların uymakla mükellef olduğu sonlar ve kıymetlere karşı Çinli kuruluşların daha sınırsızca ve süratli ilerleyebildiği gözlemleniyor.

İklim değişikliği ve siyaset: İstikrarlar nasıl değişecek?

Tam da bugünlerde, COP26’da global ısınmaya karşı bir tahlil geliştirildiği ve fosil yakıtların azaltılması ve süreç ortasında büsbütün kullanımdan kaldırılması tarafında bir kamuoyu oluşturulduğu anlaşıldı. Bu, elbette iklim açısından faydalıdır ve geleceğe dair değerli ölçüde tesirli olacaktır. Fakat karar alıcı pozisyonundaki Batılı ülkeler açısından korunacak öteki alan, Batı’nın pazarları olacaktır. Bu atılımla Batı; Türkiye, Rusya ve Çin üzere ülkelere fosille üretilen eserleri pazarına almayacağını iletmiş olurken, gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkelere yönelik duvarlarını bir kere daha göstermiş oldu. Batı’da bu tutumu, Doğu Türkistan’daki insan hakları ihlallerini gündeme getirirken de görüyoruz. Bilhassa bizler her ne kadar bu bahiste insani hislerle yaklaşıyor olsak da Batı’nın yaklaşımı ve Çin içindeki savaşı yeterli görmek gerekiyor. Biroldukça sonucun altında karşılıklı çaba ve hâkimiyet hengamesi görülüyor. Global ısınmayla ilgili alınan kararların temelinde de bu var. İklim krizinin politik bir argümana dönüşmesi; göçmen krizi, ekonomik sıkıntılar ve yükselen toplumsal huzursuzluklarla bir arada bütün dünyayı etkileyen “zamanın ruhunu” yaratıyor.

COP26, iklim kriziyle bir arada değerlendirildiğinde sırf iklimi değil devletler ortası rekabeti net olarak yansıtması bakımından dikkat alımlı bir hâl aldı. Hindistan, Çin ve Güney Afrika’nın, kömürün büsbütün kullanmasının devreden çıkarılması istikametindeki öneriyi reddettiği görülürken, bu ülkeler kömür kullanmasının yavaş yavaş azaltılması istikametinde bir hususa yöneldiler ve ısrarcı oldular. COP26’da, 40’ı aşkın ülke kömür kullanmasını sonlandırma kelamı verdi. Lakin Çin, ABD, Avustralya ve Hindistan üzere ülkeler taahhütte bulunmadı.[3] Aslında bu mevzunun yeni olmadığı ve iklim-enerji içinde ülkelerin rekabeti yeni bir alana yönlendirdiği görülüyor. Hakikaten Dünya gazetesinden Didem Eryar Meşhur’un, 13 Eylül 2018 tarihindeki köşe yazısında deklare ettiğı ve Fransız niyet kuruluşu IDDRI (Sürdürülebilir Kalkınma ve Memleketler arası İlgiler Enstitüsü) ve Birleşik Krallık merkezli araştırma ağı Climate Strategies’in liderliğindeki Coal Transitions (Kömürsüz Ekonomilere Geçiş: Kömürün Geleceği Hakkında Araştırma ve Diyalog) isimli konsorsiyumun deklare ettiğı rapora bakılırsa Çin, Hindistan, Güney Afrika, Avustralya, Polonya ve Almanya’nın 20 ile 30 yıl ortasında kömürü neredeyse büsbütün sıfırlayabileceği sav ediliyor.[4]

Kömür, gelişmiş ve köle

Batılı ülkeler, senelerca kömürle endüstrileşti ve aslında bugünkü global ısınmanın art planında da bu yer alıyor. SSCB’nin de bu tarafta olumsuz manada önemli tesiri oldu. Artık ise Batı, ortaya çıkan kararın faturasını öteki ülkelere kesiyor. Gelişmekte olan ülkelerin ise buna dayanma ve ayak uydurabilme gücü fazlaca düşük. Bu durum, Çin’de biraz daha dikkat cazip bir noktada yer alıyor. Çin, 2013 ve 2018 yılları içinde yurt dışı kamu finansmanının yarısını kömür santrallerine sağladı. Bu durumda ekonomik büyümeyi hızlandırmak için güç kapasitesini artırmaya istekli biroldukça Afrika ve Asya ülkesi açısından Çin, cazibeli bir kredi merkezi olarak ön plana çıktı.[5]

Burada, iki şeye dikkat edilmesi gerekiyor: Küresel kararların ardındaki temel niyetleri ve bunların yan tesirlerini bakılırsabilmek ve ikincisi; şayet olmazsa olmaz olan, değerli, yeni ve piyasalarda kıymeti olan eserler üretebilme mecburiyetini yansıtabilmek. Aksi durumda ortaya çıkan tablo, gelişmiş ülkeler ile gelişmekte olan ülkeler içindeki hassas ayrımdan çok gelişmiş ülkeler ve köle ülkeler içindeki katı ayrıma dönüşecek. Bu açıdan Türkiye’nin, bu biçimde bir ayrımda dilek edilmeyen bir pozisyonda olma ihtimali çok yüksek.

Özgürlük ve güvenlik içinde

Bugün dünya, bizim konuştuklarımızdan farklı biroldukca farklı süreci ve durumu konuşuyor. Yeni para üniteleri, sanal platformların öne çıkması ve seçim süreçlerini etkileme/manipüle etmede bir araç olarak kullanılması, NFT’nin giderek yaygınlık kazanması üzere birfazlaca faktör, iktisat ile toplumsal hayatı ve birlikteinde milletlerarası nizamı etkileyecek yeni bir müddetcin işaretini veriyor. Üretim araçları değişirken, dünyanın en büyük birinci on firmasının bilançolarındaki demirbaşların pahasının hayli düşük olduğu ancak şirketlerin inovatif bedelin yüksek olduğu gözlemleniyor. Kirletilen dünya dışında artık uzaydaki sistemi bile konuşur hale gelen bir dünya, bu değişim süreciyle birlikte yeni huzursuzlukları barındırıyor. Dünyanın her yerinde yükselen ve sonları aşan huzursuzluk dalgası; birey, devlet ve toplum içindeki alakaları de kökünden dönüştürüyor. Dünyanın en büyük firmalarının sahip olduğu ana bedel yazılım ve milyonlarca insanın bu platformlarda yer alışı, data tahlilini ve depolamasını da değerli hale getiriyor. Ekonomik olarak alıştığımız yapıdan apayrı bir yapıyla karşı karşıyayız. Bu kritik dönemeçte geleceğin en büyük ayrımı, nihayetinde özgürlük ile güvenlik içinde olacaktır. Özgürlük ile güvenlik ikilemi, pandemi sürecinde daha da görünür hale gelen ve geleceği toplumsal-siyasi seviyede şekillendirecek bir noktaya evriliyor. Bu noktada, Daron Acemoğlu’nun IMF özel dersindeki transferi dikkat alımlı. Acemoğlu, salgın periyodunda beceriksizlik ve kurumsal özerkliğe akınların bütün dünyada devlete ve kurumlara inancı sarstığını belirterek pandemi daha sonrası için 4 senaryo sıralıyor: “Alışılageldik Trajik İşler”, “Küçük Çin”, “Silisyum Yönetim” ve “Refah Devleti 3.0”. Küçük Çin modeli fazlaca dikkat cazibeli: “Krizden yanlış bir ders çıkarılarak otoriter bir idarenin nazaranli olarak demokrasiden daha yeterli sonuçlar verdiği zannına kapılmak.”[6]

Dünyanın yaşadığı bu süreç, olağan olarak Türkiye açısından da makul işaretler veriyor. Giderek otoriterleşen, hukuktan uzaklaşan, kurumsallıktan sıyrılan bir rejimin, bu yapı içerisinde ekonomik olarak “Küçük Çin” modelini örnek alması, Türkiye üzere demokratik ve kurumsal yapısı uzun ve kuvvetli temellere dayanan bir kurumsallığın kabul edebileceği bir müddetç değil. kuvvetli bir toplum mühendisliği ile despotizme varan uygulamalar, gitgide nezaret toplumunu güçlendiren ve kış saati uygulaması ile üretim sürecini Sanayi İhtilali Avrupa’sındaki üzere karanlıklara hapseden bir yapı, geleceğin Türkiye’sinde yer almamalı. Makro seviyede, şu gerçekle bir daha yüzleşmek durumunda kalıyoruz:

“Çin, demokratik olmayan ülkeler için ekonomik manada bir model haline geliyor.”[7]


* Buğra Kavuncu, Düzgün Parti İstanbul Vilayet Lideri


Kaynakça

 
Cevap yazmak için giriş yap yada kayıt ol.
Üst