Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) evlenme ve boşanma istatistiklerine bakılırsa Türkiye’de boşanma sayıları 1999’dan bu yana artıyor. Öncesi ve daha sonrasıyla boşanma; bayanlar için ağır emek, vakit ve çaba isteyen süreç.
Mor Çatı gönüllüsü Avukat Ceren Akkaya. ”Boşanma, Türkiye’de fazlaca uzun süren ve bayanların aleyhine işleyen bir müddetç” diyor.
Ekonomik açıdan daha kırılgan bir küme olan bayanlar, şayet taban fiyatla çalışıyor ve sigortalılarsa, baroların boşanma davalarında sağladığı fiyatsız avukat hakkından yararlanamıyorlar. Şimdiki ekonomik şartlar da bayanların adalete erişimini gitgide güçleştiriyor.
Boşanma sürecini BBC Türkçe‘ye anlatan ve isminin açıklanmasını istenmeyen 40 yaşındaki bir bayan, avukat bulma süreci niçiniyle boşanma sürecinin uzadığını söylüyor. Boşanıncaya kadar İstanbul’da yaşadığını belirten bu bayan, eşinden ayrıldıktan daha sonra, küçük bebeğiyle kira, fatura ve hayat masraflarını karşılayamacağı için grafik tasarım mesleğini bırakarak Eskişehir’e ailesinin taşındığını söylüyor.
Lakin bu süreçte de özgürlüğünün sınırladığını, etraftan ”Daha az dışarı çık, daha usturuplu giyin… Boşanmış bir bayansın hareketlerine dikkat et” ikazlarını duyduğunu aktarıyor.
Çocuğun travmasını da bayanlar yükleniyor
TÜİK’in 2020 evlenme ve boşanma istatistiklerine göre boşanma davalarında çocukların velayetinin bayanlara verilme oranı yüzde 75’ten çok.
Van’da yaşayan feminist aktivist Zozan Özgökçe, kendi tecrübesinden ve gözlemlerinden yola çıkarak, sistemin çocukları da gereğince korumadığına dikkat çekiyor:
”Çocuğum babasını görsün istiyordum lakin eski eşim çocuğumuzla görüşmek üzere anlaştığımız vakitlere riayet etmiyordu. Aile mahkemesine eşimin mukaveleye uymadığı için şikayette bulunduğumda: ‘Baba, baba değilse ne yapabiliriz?’ dediler. Rastgele bir yaptırım olmadı.
“Çocuğumun sıhhati için bir pedogog, psikolog ya da aile danışmanı ile görüşmesini istedim lakin olmadı. Çocuğum her gece ‘Baba’ diye ağlıyordu… Olağanda buradaki Kürtler babalarına çocuk göstermiyor, benim göstermek istemem de yadırganıyor ancak benim buna hakkım yok. Kız çocuğu olarak hepimiz sorgulamıyor muyuz babamızla alakamızı?”
Getty Images
“Bizim ‘Çocuklar erkeklerindır’ derler“
Eski eşinden fizikî şiddet nazarann bayanlar için ise tablo daha farklı.
Avukat Akkaya, mevcut sistemde şiddetin dinamiklerinin ve şiddete maruz kalmanın etkisinin gereğince anlaşılmadığını söylüyor.
Bayanlar ağır şiddet gördükleri bir kimselerle çocuklarını görüştürmekten çekiniyorlar.
Hakkari’de doğup büyüyen ve 22 yaşındayken severek evlendiği kuzeninden, yedi yıl boyunca gördüğü ağır fizikî ve ruhsal şiddetin akabinde boşanan iki çocuk annesi bir bayan, bu süreci şöyleki anlatıyor:
”Evliliğim birinci haftasından itibaren ağır şiddet görmeye başladım… Her fırsatta dövüyordu beni. Bir gün soba yakmayı bilmiyorum diye evire çevire dövmüştü beni… Bir gece gece 3’ten sabaha kadar bana tecavüz etti, daha sonra çocuklarımın yanında dövdü. Burnum şu an hala kırık… (Ailemden) kimseyi aramayadım zira beni geri gönderecekler diye. Babam beni tekraren aradıktan daha sonra ağlayarak açtım, sıkıntıyı anlattım. ‘Çocuklarını bırak otomobile atla gel’ dedi.
“Çocuklarımı bıraktım gittim bir haftalığına fakat küçük çocuğum hala bunun travmasını yaşıyor, benden bir an bile başka kalamıyor… daha sonrasında ailem ‘çocuklarını gönder’ dedi. ‘Çocuklar erkeklerindır’ bizim burada o denli derler. Lakin ben itiraz ettim, ‘yanınızda kalmamı istiyorsanız çocuklarım da olacak’ dedim. Çocuklarım esasen ba-basız büyüyorlardı bir de annesiz kalsınlar istemedim…”
”Çok büyük umutlarla, tahminen bir çıkış yolu olur diyerek evlendim”
Kendi ayakları üzerinde durmak için fırsat verilmeyen biroldukca bayan için evlilik bir çıkış yolu olarak beliriyor.
”Bizim vaktimizde üniversite falan yoktu. Benim hayalim İmam Hatip’te okumaktı fakat olmadı. Ailemin zoruyla 16 yaşında evlendirildim, hazır olmadığım bir sorumluluk almıştım, 15 yıl sürdü ancak bitti” diye anlatan bir öteki bayan ise boşandıktan daha sonra Kütahya’da doğup büyüdüğü kasabada ailesinin yanına döndüğünü söylüyor.
Yakın vakitte toplumsal medya üzerinden tanışıp iki ay ortasında verdiği evlilik sonucunın akabinde ikinci sefer aldığı boşanma sonucuyla ilgili de şunları aktarıyor:
”Çok büyük umutlarla tahminen bir çıkış yolu olur diyerek evlendim. Yaşadığım kasabada iş bulamımıştım. 12 yaşında oğlum var, onu daha yeterli şartlarla geleceğe hazırlamak için evlendim. Yüzde 50 sevgi, yüzde 50 mantık sonucuydı.”
Kısa müddette eski eşinin sadakatsizlik ve kelamlı şiddetine maruz kalan bu bayan, ikinci kere boşanma sonucunı yaşadığı kelamlı ağır şiddet üzerine verdiğini söylüyor. “aslına bakarsan aradığımı bulamamıştım, sü-rekli borç ortasındaydık, bir geleceğimiz yoktu, oğlumdan da başka olmamın hiçbir manası kalmamıştı” diyor.
Eski eşinden hala kelamlı şiddet gördüğünü aktaran bu bayan kendisi için çıkış yolunu bu sefer kendi ayakları üzerinde durmak olarak tanımlıyor:
”Burada bir seramik fabrikası kuruluyor. Oraya iş başvurusu yaptım. Tek istediğim paramı kazanmak, oğlumun muhtaçlıklarını karşılamak ve kimseye muhtaç olmamak.”
Getty Images
”Boşanmış bayanlar toplumda ‘kara koyun’ olarak algılanıyor”
Erkin sağladığı konfor alanının dışına çıkıp, kendi ayakları üzerinde durmaya çalışan kadınlarsa toplumsal önyargılarla çaba etmek zorunda kalıyor.
Bu süreçte onları desteklemesi için kurgulanan nafaka sistemi bayanların gereksinimlerine gereğince karşılık veremiyor. Nafaka ölçüleri ailelerin ekonomik durumuna bakılırsa değişiyor lakin günümüz ortalamasıyla Türkiye’de yaklaşık 300-400 TL aralığında bir fiyat belirleniyor.
Görüştüğümüz bayanların tümü, eski eşlerinden kendileri için nafaka istemediklerini de söylüyorlar. Çocuğu için nafaka alan bir bayanın anlattığına göre ise eski eşi, boşanmalarından itibaren geçen 10 yıllık mühletin yalnızca son birkaç yılında kızı için ödemesi gereken nafakayı yatırdı.
Bayanlar, nafaka borcunu alamadıkları durumlarda, icra takibi başlatabiliyorlar lakin ”davalarla bir daha uğraşmak istemedikleri” ya da eski ”eşleriyle bir daha muhattap olmak istemememeleri” üzere sebeplerle bu yolu tercih etmeyebiliyorlar.
Eskişehir’e döndükten daha sonra çalıştığı iş yerinde de ”dul bayan muamelesi” gördüğünü aktaran bayan konuşmacı, iş yerinde de tacize uğradığını belirtiyor. ”Bir muhtaçlığın olursa” diyenlere karşı ”çizgiyi çekebildiği” için maruz kaldığı tacizin bununla sonlu olduğunu söyleyen bu bayan, ”Boşanmış bir bayan olduğu için toplumda kara koyun gibi” algılandığını aktarıyor.
Bayanların varlığı aile teriminin içine hapsediliyor ve Avukat Ceren Akkaya bunun boşanmalara negatif bir biçimde yansıdığını söylüyor. ”Bunu davaları uzatma eğiliminden ya da eşleri barıştırma eğiliminden görüyoruz” diyor Akkaya.
Bu durum bayanın eşinden gördüğü şiddeti de içselleştirmesine sebep olabiliyor.
Birinci bayan konuşmacı, ”Maruz kaldığım ruhsal ve fizikî şiddetin yarattığı değersizlik hissiyle inti-hara sürüklendiğimi boşandıktan epey daha sonra keşfettim. Tüm bu şiddet evliliğin bir parçasıymış, güya buna layıkmışım üzere hissediyordum. Çok daha sonra, farkındalıklarım yükseldikten daha sonra, evliliğim sırasında tecavüze uğradığımı anladım” diyor.
Birinci evliliğini 22 yaşında yapan ve konutunun bayanı olmak istediği için işini bıraktığını söyleyen Zozan Özgökçe ise birinci boşanma tecrübesinden daha sonra kendi ayakları üzerinde durma sürecini şöyleki anlatıyor:
”Ben ve tanıdığım bir diğeri bizim aşirette birinci boşanan kadınlardık. bu biçimdelar aile ortasındaki kadın-lar ve erkekler tarafınca fazlaca yadırgandık. Ben Van’da birinci kere, konutunun kapısına kendi ismini yazdıran bayan oldum. Konutlarda bayanlar da erkekler de yaşıyordu ancak kapıda daima erkeğin ismi yazıyordu, bayanın ismi yoktu.”
Eskişehir’de yaşayan bayan, edindiği farkındalığın kendisini artık fazlaca düzgün hissettirdiğini de söylüyor ve şu biçimde devam ediyor:
”Kendinin farkında olmak, kızıma onu vermeye çalışıyorum hislerinin isteklerinin farkında olması. Öğrenilen bir şey bu, benim ailem bana vermemişti, ben kızıma vermeye çalışıyorum. Alemde birbirimizin kaygılarını dinlediğimiz, hislerimizi anladığımız bir ortam olmamıştı güya olan her şey bizim hatamız üzere hissettiriliyorduk artık bunu aştık. Kızıma da bunu öğretmeye çalışıyorum.”
Evlilik ve boşanma travmaları aşma çabasında bayanların yalnız olmadığını hatırlamasının kıymetli olduğunu belirten Zozan Özgökçe, ”Kadınlarla yaptığımız küme çalışmaları bana hayli düzgünleştirici geldi. Öfkelendiğim, düzgün hissetmediğim devirlerde boşanmış arkadaşlarımızı ararım, onlara sorarım sıkıntılarının üstesinden nasıl geldiklerini. Bu bana epeyce düzgün geliyor” diyor.
Mor Çatı gönüllüsü Avukat Ceren Akkaya. ”Boşanma, Türkiye’de fazlaca uzun süren ve bayanların aleyhine işleyen bir müddetç” diyor.
Ekonomik açıdan daha kırılgan bir küme olan bayanlar, şayet taban fiyatla çalışıyor ve sigortalılarsa, baroların boşanma davalarında sağladığı fiyatsız avukat hakkından yararlanamıyorlar. Şimdiki ekonomik şartlar da bayanların adalete erişimini gitgide güçleştiriyor.
Boşanma sürecini BBC Türkçe‘ye anlatan ve isminin açıklanmasını istenmeyen 40 yaşındaki bir bayan, avukat bulma süreci niçiniyle boşanma sürecinin uzadığını söylüyor. Boşanıncaya kadar İstanbul’da yaşadığını belirten bu bayan, eşinden ayrıldıktan daha sonra, küçük bebeğiyle kira, fatura ve hayat masraflarını karşılayamacağı için grafik tasarım mesleğini bırakarak Eskişehir’e ailesinin taşındığını söylüyor.
Lakin bu süreçte de özgürlüğünün sınırladığını, etraftan ”Daha az dışarı çık, daha usturuplu giyin… Boşanmış bir bayansın hareketlerine dikkat et” ikazlarını duyduğunu aktarıyor.
Çocuğun travmasını da bayanlar yükleniyor
TÜİK’in 2020 evlenme ve boşanma istatistiklerine göre boşanma davalarında çocukların velayetinin bayanlara verilme oranı yüzde 75’ten çok.
Van’da yaşayan feminist aktivist Zozan Özgökçe, kendi tecrübesinden ve gözlemlerinden yola çıkarak, sistemin çocukları da gereğince korumadığına dikkat çekiyor:
”Çocuğum babasını görsün istiyordum lakin eski eşim çocuğumuzla görüşmek üzere anlaştığımız vakitlere riayet etmiyordu. Aile mahkemesine eşimin mukaveleye uymadığı için şikayette bulunduğumda: ‘Baba, baba değilse ne yapabiliriz?’ dediler. Rastgele bir yaptırım olmadı.
“Çocuğumun sıhhati için bir pedogog, psikolog ya da aile danışmanı ile görüşmesini istedim lakin olmadı. Çocuğum her gece ‘Baba’ diye ağlıyordu… Olağanda buradaki Kürtler babalarına çocuk göstermiyor, benim göstermek istemem de yadırganıyor ancak benim buna hakkım yok. Kız çocuğu olarak hepimiz sorgulamıyor muyuz babamızla alakamızı?”
Getty Images
“Bizim ‘Çocuklar erkeklerindır’ derler“
Eski eşinden fizikî şiddet nazarann bayanlar için ise tablo daha farklı.
Avukat Akkaya, mevcut sistemde şiddetin dinamiklerinin ve şiddete maruz kalmanın etkisinin gereğince anlaşılmadığını söylüyor.
Bayanlar ağır şiddet gördükleri bir kimselerle çocuklarını görüştürmekten çekiniyorlar.
Hakkari’de doğup büyüyen ve 22 yaşındayken severek evlendiği kuzeninden, yedi yıl boyunca gördüğü ağır fizikî ve ruhsal şiddetin akabinde boşanan iki çocuk annesi bir bayan, bu süreci şöyleki anlatıyor:
”Evliliğim birinci haftasından itibaren ağır şiddet görmeye başladım… Her fırsatta dövüyordu beni. Bir gün soba yakmayı bilmiyorum diye evire çevire dövmüştü beni… Bir gece gece 3’ten sabaha kadar bana tecavüz etti, daha sonra çocuklarımın yanında dövdü. Burnum şu an hala kırık… (Ailemden) kimseyi aramayadım zira beni geri gönderecekler diye. Babam beni tekraren aradıktan daha sonra ağlayarak açtım, sıkıntıyı anlattım. ‘Çocuklarını bırak otomobile atla gel’ dedi.
“Çocuklarımı bıraktım gittim bir haftalığına fakat küçük çocuğum hala bunun travmasını yaşıyor, benden bir an bile başka kalamıyor… daha sonrasında ailem ‘çocuklarını gönder’ dedi. ‘Çocuklar erkeklerindır’ bizim burada o denli derler. Lakin ben itiraz ettim, ‘yanınızda kalmamı istiyorsanız çocuklarım da olacak’ dedim. Çocuklarım esasen ba-basız büyüyorlardı bir de annesiz kalsınlar istemedim…”
”Çok büyük umutlarla, tahminen bir çıkış yolu olur diyerek evlendim”
Kendi ayakları üzerinde durmak için fırsat verilmeyen biroldukca bayan için evlilik bir çıkış yolu olarak beliriyor.
”Bizim vaktimizde üniversite falan yoktu. Benim hayalim İmam Hatip’te okumaktı fakat olmadı. Ailemin zoruyla 16 yaşında evlendirildim, hazır olmadığım bir sorumluluk almıştım, 15 yıl sürdü ancak bitti” diye anlatan bir öteki bayan ise boşandıktan daha sonra Kütahya’da doğup büyüdüğü kasabada ailesinin yanına döndüğünü söylüyor.
Yakın vakitte toplumsal medya üzerinden tanışıp iki ay ortasında verdiği evlilik sonucunın akabinde ikinci sefer aldığı boşanma sonucuyla ilgili de şunları aktarıyor:
”Çok büyük umutlarla tahminen bir çıkış yolu olur diyerek evlendim. Yaşadığım kasabada iş bulamımıştım. 12 yaşında oğlum var, onu daha yeterli şartlarla geleceğe hazırlamak için evlendim. Yüzde 50 sevgi, yüzde 50 mantık sonucuydı.”
Kısa müddette eski eşinin sadakatsizlik ve kelamlı şiddetine maruz kalan bu bayan, ikinci kere boşanma sonucunı yaşadığı kelamlı ağır şiddet üzerine verdiğini söylüyor. “aslına bakarsan aradığımı bulamamıştım, sü-rekli borç ortasındaydık, bir geleceğimiz yoktu, oğlumdan da başka olmamın hiçbir manası kalmamıştı” diyor.
Eski eşinden hala kelamlı şiddet gördüğünü aktaran bu bayan kendisi için çıkış yolunu bu sefer kendi ayakları üzerinde durmak olarak tanımlıyor:
”Burada bir seramik fabrikası kuruluyor. Oraya iş başvurusu yaptım. Tek istediğim paramı kazanmak, oğlumun muhtaçlıklarını karşılamak ve kimseye muhtaç olmamak.”
Getty Images
”Boşanmış bayanlar toplumda ‘kara koyun’ olarak algılanıyor”
Erkin sağladığı konfor alanının dışına çıkıp, kendi ayakları üzerinde durmaya çalışan kadınlarsa toplumsal önyargılarla çaba etmek zorunda kalıyor.
Bu süreçte onları desteklemesi için kurgulanan nafaka sistemi bayanların gereksinimlerine gereğince karşılık veremiyor. Nafaka ölçüleri ailelerin ekonomik durumuna bakılırsa değişiyor lakin günümüz ortalamasıyla Türkiye’de yaklaşık 300-400 TL aralığında bir fiyat belirleniyor.
Görüştüğümüz bayanların tümü, eski eşlerinden kendileri için nafaka istemediklerini de söylüyorlar. Çocuğu için nafaka alan bir bayanın anlattığına göre ise eski eşi, boşanmalarından itibaren geçen 10 yıllık mühletin yalnızca son birkaç yılında kızı için ödemesi gereken nafakayı yatırdı.
Bayanlar, nafaka borcunu alamadıkları durumlarda, icra takibi başlatabiliyorlar lakin ”davalarla bir daha uğraşmak istemedikleri” ya da eski ”eşleriyle bir daha muhattap olmak istemememeleri” üzere sebeplerle bu yolu tercih etmeyebiliyorlar.
Eskişehir’e döndükten daha sonra çalıştığı iş yerinde de ”dul bayan muamelesi” gördüğünü aktaran bayan konuşmacı, iş yerinde de tacize uğradığını belirtiyor. ”Bir muhtaçlığın olursa” diyenlere karşı ”çizgiyi çekebildiği” için maruz kaldığı tacizin bununla sonlu olduğunu söyleyen bu bayan, ”Boşanmış bir bayan olduğu için toplumda kara koyun gibi” algılandığını aktarıyor.
Bayanların varlığı aile teriminin içine hapsediliyor ve Avukat Ceren Akkaya bunun boşanmalara negatif bir biçimde yansıdığını söylüyor. ”Bunu davaları uzatma eğiliminden ya da eşleri barıştırma eğiliminden görüyoruz” diyor Akkaya.
Bu durum bayanın eşinden gördüğü şiddeti de içselleştirmesine sebep olabiliyor.
Birinci bayan konuşmacı, ”Maruz kaldığım ruhsal ve fizikî şiddetin yarattığı değersizlik hissiyle inti-hara sürüklendiğimi boşandıktan epey daha sonra keşfettim. Tüm bu şiddet evliliğin bir parçasıymış, güya buna layıkmışım üzere hissediyordum. Çok daha sonra, farkındalıklarım yükseldikten daha sonra, evliliğim sırasında tecavüze uğradığımı anladım” diyor.
- AKP, 5. Yargı paketini TBMM Başkanlığı’na sundu: Çocuk haczine son verilecek
Birinci evliliğini 22 yaşında yapan ve konutunun bayanı olmak istediği için işini bıraktığını söyleyen Zozan Özgökçe ise birinci boşanma tecrübesinden daha sonra kendi ayakları üzerinde durma sürecini şöyleki anlatıyor:
”Ben ve tanıdığım bir diğeri bizim aşirette birinci boşanan kadınlardık. bu biçimdelar aile ortasındaki kadın-lar ve erkekler tarafınca fazlaca yadırgandık. Ben Van’da birinci kere, konutunun kapısına kendi ismini yazdıran bayan oldum. Konutlarda bayanlar da erkekler de yaşıyordu ancak kapıda daima erkeğin ismi yazıyordu, bayanın ismi yoktu.”
Eskişehir’de yaşayan bayan, edindiği farkındalığın kendisini artık fazlaca düzgün hissettirdiğini de söylüyor ve şu biçimde devam ediyor:
”Kendinin farkında olmak, kızıma onu vermeye çalışıyorum hislerinin isteklerinin farkında olması. Öğrenilen bir şey bu, benim ailem bana vermemişti, ben kızıma vermeye çalışıyorum. Alemde birbirimizin kaygılarını dinlediğimiz, hislerimizi anladığımız bir ortam olmamıştı güya olan her şey bizim hatamız üzere hissettiriliyorduk artık bunu aştık. Kızıma da bunu öğretmeye çalışıyorum.”
Evlilik ve boşanma travmaları aşma çabasında bayanların yalnız olmadığını hatırlamasının kıymetli olduğunu belirten Zozan Özgökçe, ”Kadınlarla yaptığımız küme çalışmaları bana hayli düzgünleştirici geldi. Öfkelendiğim, düzgün hissetmediğim devirlerde boşanmış arkadaşlarımızı ararım, onlara sorarım sıkıntılarının üstesinden nasıl geldiklerini. Bu bana epeyce düzgün geliyor” diyor.