Afganistan’da Taliban’ın denetimi ele geçirmesiyle bir arada yüzlerce bayan hakim bulundukları yerlerden çıkarak çeşitli yerlerde saklanmak zorunda kaldı. Zira Taliban ülke genelinde hapishane kapılarını açmış ve bir vakit içinder bu yargıçların mahpusa attığı bireyleri hür bırakmıştı.
Bu bayan yargıçlardan 26’sı artık Yunanistan’da. Güvenlikleri için haberde isimleri değiştirildi.
Gece yarısına doğruydu. Telefon çaldı. Toplanma yerinin belirli olmasıyla birlikte, ayrılma vakti da gelmişti.
Baştan aşağı siyah bir çarşaf giymiş hakim Sana, iki küçük çocuğu ile birlikte sokağa çıktı. Çocukların ikisi de biraz giysi, pasaport, telefon, nakit para ve seyahatleri için taşıyabilecekleri kadar yiyecekle dolu birer çanta taşıyordu.
Sana konuttan ayrıldıklarında nereye gittiklerini bilmediğini söylemiş oldu:
“Yolda güvenlik riskleri olabileceği söylendi, lakin tek çıkış yolunun bu olduğunu bildiğimiz için ne var ne yok kabul ettik.”
Sana’yı ve çocuklarını almak için bir araç geldi. Sana araca binerken doğduğu, büyüdüğü ve bir aile kurduğu kente baktı. Hayatta kalıp kalamayacakları, tahliye sürecini koordine eden yabancıların elindeydi. Nereye gittiklerine dair hiç bir fikri yoktu. Fakat artık orada daha fazla kalamayacaklarını da biliyordu.
“Ayrılırken çocuklarıma baktığım an, hayatımın en berbat anıydı. Çok umutsuzdum. Onları Afganistan’dan canlı çıkarabilecek miyim diye düşünüyordum” diyerek o anlarını anlattı Sana.
Sana, bayanlara yönelik şiddet hatalarından mahpus cezası verdiği erkekler tarafınca son üç aydır arandığını söylemiş oldu. Zira Taliban ülke genelinde ilerleyişini sürdürdüğü sıralarda binlerce tutukluyu, onları hapsedenlerden intikam almaları için hür bırakmıştı.
Sana, cinayet, intihar ve tecavüz de dahil olmak üzere birfazlaca farklı kabahatle ilgili olarak bir mahkemede çalıştığını lisana getirdi ve verdiği cezaların uzun ve önemli olduğunu söylemiş oldu:
“Ama tamamının hür kalmasıyla bir arada, hepsi de bize ‘Seni bulursak öldürürüz’ dedi.”
Hakim Sana, iki küçük çocuğu ve dört çantayla ülkesini terk etti.
BBC’nin kısa mühlet evvel yaptığı bir araştırmaya bakılırsa, Taliban idaresi altında 220’den çok bayan hakim, intikamdan korkmaları niçiniyle saklandı. Afganistan’da bilinmeyen yerlerden konuşan bu bayanların birçok, her gün mevt tehditleri aldıklarını aktardı.
Suçlamalara cevap olarak BBC’ye konuşan Taliban Sözcüsü Bilal Karimi, “Kadın yargıçlar rastgele bir aile üzere korkmadan yaşamalı. Kimse onları tehdit etmemeli. Özel askeri birliklerimiz bu tıp şikayetleri araştırmak ve bir ihlal durumu kelam konusu olduğunda da harekete geçmekle yükümlüdür” dedi.
Karimi, Taliban’ın Afganistan’daki tüm eski hükümet çalışanları için “genel af” vaadini de yineladı.
Fakat Sana, son birkaç ayı “kabus” olarak nitelendirdi:
“İki-üç günde bir yer değiştiriyor, sokaktan inançlı meskenlere ve otellere geçiyorduk. Geri dönemezdik. Kendi meskenimiz oldukcatan basılmıştı.”
Tahliye
Hareket noktasından ayrıldıktan daha sonra Sana ve ailesi, seyahatlerinin bir daha sonraki ayağına karadan devam ettiler. Sana, çölde 10 saatten çok seyahat ettiklerini ve asla uyumadıklarını söylemiş oldu. Yolda ise silahlı Taliban militanlarının her yarım saatte bir yolcuları denetlediği denetim noktaları vardı.
Sana en küçük çocuğunu yol boyunca kucağında tuttuğunu söylemiş oldu. Oradan sağ çıkabileceklerini düşünmüyordu.
Gözyaşlarını tutamayarak “Hakim olduğumu bilselerdi oracıkta öldürürlerdi” dedi. Sana sık bir biçimde, kocalarının tacizi niçiniyle kendilerini öldüren bayanların davalarına da bakıyordu.
“Bir bayan ne vakit vefatı seçer diye düşünürdüm daima. Fakat umudumu yitirmeye başlayınca ben de o noktaya geldim. Kendimi öldürmeye hazırdım.”
Çölü inançlı bir biçimde geçmelerinin akabinde Sana ve çocukları, bir haftadan fazla bir süre bir inançlı meskende, uçağa binmeyi bekledi.
Uçak havalanırken tüm uçağın gözyaşlarına boğulduğunu söylemiş oldu Sana. Artık ülkeyi terk etmişlerdi.
Yunanistan’daki süreksiz konutlarda ranza, masa ve sandalyeler üzere çok sıradan mobilyalar bulunuyor.
Sığınma
Atina’ya varmalarıyla birlikte 26 bayan hakim ve ailelerine Covid-19 testi yapıldı. Akabinde apartman dairelerine yerleştirildiler. Yunan makamları ve çeşitli hayır kurumlarınca yargıçlara süreksiz bir vize programı kapsamında 14 gün boyunca yiyecek ve barınma garantisi verildi.
İki hafta geçtikten daha sonra ne olacağı bilinmiyordu. Yargıçlara üçüncü bir ülkeye sığınma müracaatında bulunmaları tavsiye edildi.
İngiltere’ye sığınmak için başvuranlar içinde Esma da vardı. Bu, 25 yılı aşkın hakimlik deneyimine sahip Esma’nın Taliban’dan birinci kaçışı değildi.
1996 yılında Taliban, ülke idaresini Sovyetler Birliği’nden aldığı vakit da Esma ve ailesi Afganistan hududundan kaçmıştı.
“Taliban’ın denetimi ele amasını ikinci defa yaşıyoruz. Birinci iktidara geldiklerinde ben bir hakimdim” diye konuşan Esma şöyleki devam etti:
“Kadın yargıçlar bu biçimde bile toplumdan birinci atılanlar oldu.”
2001 yılında ABD ve NATO birliklerinin gelmesiyle Esma meskene geri döndü ve hakim olarak çalışmaya devam etti. İki ay öncesinde ise tarih tekerrür etmeye başladı.
Sana da daha evvel Taliban’ın yükselişine şahit olmuştu. 90’lı senelerda Taliban’ın iktidara geldiğinde, hukuk fakültesinden yeni mezun olmuştu. Beş yıl boyunca konutta kalmaya ve işten ayrılmaya zorlandığını anlatan Sana, şunları söylemiş oldu:
“Kadın hakim olabilmek başlı başına büyük bir gayret. bayanın evvel okuyabilmesi için kendi ailesini ikna etmesi gerekiyor. daha sonra üniversiteye gidip iş bulduğunda bile, her adımda kendini kanıtlaması gerekiyor.
“Fakat Afganistan’daki bayanların nasıl bir acı ortasında olduklarını anlamak için bayan yargıçlara gereksinim var. Tıpkı hastaları düzgünleştirmek için bir doktora gereksinim olduğu üzere, bir bayan hakim de bayanların karşılaştığı zorlukları anlayabilir ve eşitsizliği çözmeye yardımcı olabilir.
“Kadınlar için, burada bir hatası bildirmenin bile ayıplanacak bir yanı var. Lakin, bir bayan hakim var ise, ailelerin bayan üyelerini destekleme mümkünlüğü daha yüksek.”
Geride kalanlar
Yunanistan’daki küçük süreksiz dairesinde turlayan Sana, telefonunu açtı, ailesinin eski konutuna ilişkin bir fotoğrafı gösterdi. Kanunen kocasının değil, kendisine ilişkin olduğunu gururla söylemiş olduği bir meskenin fotoğrafıydı bu.
Ülkeden kaçmalarından daha sonra, meskenin üst seviye bir Taliban üyesi tarafınca ele geçirildiğini söylemiş oldu. Bu Taliban üyesi kişi artık onun konutunda yaşıyor, onun otomobilini kullanıyor ve de tüm eşyalarına sahipti.
Ailelere Yunanistan’daki süreksiz meskenlerinde her gün yemek yardımı yapılıyor.
Genç bir hakim olan Nergis, Taliban’ın denetimi öncesinde, beş yıldan az bir süre boyunca bir eyalet aile mahkemesinde misyon yaptı. Tüm üniversite ve çalışma ömrünü, ABD tarafınca desteklenen Afgan hükümeti vaktinde yaşadı.
Nergis, “Taliban iktidardayken bayanların ilerlemesi ve son 20 yılda elde edilen her şeyi sahip çıkabilmesi imkansız olacak” dedi.
Daha evvel Taliban’ın sırf yükselişine değil, bununla birlikte düşüşüne de şahit olan daha yaşlı yargıçlar ise daha umutlu.
Esma, “Afganistan’ın bayanları 20 yıl öncesinin bayanları değil” dedi ve ekledi:
“Taliban’ın geldiği birinci günlerde protesto eden, haklarını isteyen, eğitim isteyen bayanlara bakın. Bu kademeye gelmek hiç kolay olmadı. Lakin bugün ülkemizin her kızı ayakları üzerinde duruyor.”
Yakın vakitte Yunanistan’a gelen Nergis, kente bakıyor.
Sana da umutlu. Kendisi ve bayan hakim arkadaşlarının oluşturulmasına yardım ettiği maddelerin tarihten basitçe silinemeyeceğini söylemiş oldu. Hakların tahminen Taliban tarafınca görmezden gelinebileceğini ancak asla silinemeyeceğini belirten Sana, arşivlerde duran kayıtların aranıp bulunabileceğini, paylaşılabileceğini vurguladı.
Hakikaten Anayasa’dan alıntılar yaptı:
“Madde 22: Bayan ve erkek tüm Afganistan vatandaşları eşit haklara sahiptir.
“Madde 43: Eğitim, tüm Afganistan vatandaşlarının hakkıdır.
“Madde 48: Çalışmak her Afgan’ın hakkıdır.”
Sana, 2009’da maddeleşen ve bayanlara yönelik tecavüz, darp, zorla evlendirme, bayanların mülk edinmesini engelleme, bayan yahut kız çocuğunun okula yahut işe gitmesini yasaklama da dahil olmak üzere 22 aksiyonu cürüm olarak tanımlayan Bayana Yönelik Şiddetin Ortadan Kaldırılması yasasının hazırlanmasına yardım etmişti.
Taliban şimdilik tüm işyerleri ve okulların “güvenli” kabul edilene kadar tüm çalışan bayanların ve kız öğrencilerin konutta kalmaları gerektiğine karar verdi. Bunun süreksiz bir tedbir olduğu tabir edildi, lakin durumun ne vakit değişeceği konusunda çabucak hemen bir takvim belirlenmedi.
BBC röportajında bayanların gelecekte hakim yahut bakan üzere kıymetli roller üstlenip üstlenemeyeceği istikametindeki bir soru hakkında yorum yapmayacağını söyleyen Karimi, “kadınlar için çalışma şartları ve fırsatların hala tartışıldığını” söylemiş oldu.
Sana, Yunanistan’daki süreksiz yeni konutundan baktığında, memleketinde acı verici bir adaletsizlik görüyor:
“Şimdi bayanlar konutlarında hapsedildi lakin benim, vaktinde mahpusa attığım hatalılar özgür.”
Sana, memleketinden uzaktayken bile bu adaletsizlikle uğraş etmeye devam edeceğini ve her Afgan hanımını destekleyeceğini söylüyor:
“Afganistan ne Taliban’ın ne de makul bir kümenin. Afganistan, tüm Afganların.”
Fotoğraflar: Derrick Evans
Bu bayan yargıçlardan 26’sı artık Yunanistan’da. Güvenlikleri için haberde isimleri değiştirildi.
Gece yarısına doğruydu. Telefon çaldı. Toplanma yerinin belirli olmasıyla birlikte, ayrılma vakti da gelmişti.
Baştan aşağı siyah bir çarşaf giymiş hakim Sana, iki küçük çocuğu ile birlikte sokağa çıktı. Çocukların ikisi de biraz giysi, pasaport, telefon, nakit para ve seyahatleri için taşıyabilecekleri kadar yiyecekle dolu birer çanta taşıyordu.
Sana konuttan ayrıldıklarında nereye gittiklerini bilmediğini söylemiş oldu:
“Yolda güvenlik riskleri olabileceği söylendi, lakin tek çıkış yolunun bu olduğunu bildiğimiz için ne var ne yok kabul ettik.”
Sana’yı ve çocuklarını almak için bir araç geldi. Sana araca binerken doğduğu, büyüdüğü ve bir aile kurduğu kente baktı. Hayatta kalıp kalamayacakları, tahliye sürecini koordine eden yabancıların elindeydi. Nereye gittiklerine dair hiç bir fikri yoktu. Fakat artık orada daha fazla kalamayacaklarını da biliyordu.
“Ayrılırken çocuklarıma baktığım an, hayatımın en berbat anıydı. Çok umutsuzdum. Onları Afganistan’dan canlı çıkarabilecek miyim diye düşünüyordum” diyerek o anlarını anlattı Sana.
Sana, bayanlara yönelik şiddet hatalarından mahpus cezası verdiği erkekler tarafınca son üç aydır arandığını söylemiş oldu. Zira Taliban ülke genelinde ilerleyişini sürdürdüğü sıralarda binlerce tutukluyu, onları hapsedenlerden intikam almaları için hür bırakmıştı.
Sana, cinayet, intihar ve tecavüz de dahil olmak üzere birfazlaca farklı kabahatle ilgili olarak bir mahkemede çalıştığını lisana getirdi ve verdiği cezaların uzun ve önemli olduğunu söylemiş oldu:
“Ama tamamının hür kalmasıyla bir arada, hepsi de bize ‘Seni bulursak öldürürüz’ dedi.”
Hakim Sana, iki küçük çocuğu ve dört çantayla ülkesini terk etti.
BBC’nin kısa mühlet evvel yaptığı bir araştırmaya bakılırsa, Taliban idaresi altında 220’den çok bayan hakim, intikamdan korkmaları niçiniyle saklandı. Afganistan’da bilinmeyen yerlerden konuşan bu bayanların birçok, her gün mevt tehditleri aldıklarını aktardı.
Suçlamalara cevap olarak BBC’ye konuşan Taliban Sözcüsü Bilal Karimi, “Kadın yargıçlar rastgele bir aile üzere korkmadan yaşamalı. Kimse onları tehdit etmemeli. Özel askeri birliklerimiz bu tıp şikayetleri araştırmak ve bir ihlal durumu kelam konusu olduğunda da harekete geçmekle yükümlüdür” dedi.
Karimi, Taliban’ın Afganistan’daki tüm eski hükümet çalışanları için “genel af” vaadini de yineladı.
Fakat Sana, son birkaç ayı “kabus” olarak nitelendirdi:
“İki-üç günde bir yer değiştiriyor, sokaktan inançlı meskenlere ve otellere geçiyorduk. Geri dönemezdik. Kendi meskenimiz oldukcatan basılmıştı.”
Tahliye
Hareket noktasından ayrıldıktan daha sonra Sana ve ailesi, seyahatlerinin bir daha sonraki ayağına karadan devam ettiler. Sana, çölde 10 saatten çok seyahat ettiklerini ve asla uyumadıklarını söylemiş oldu. Yolda ise silahlı Taliban militanlarının her yarım saatte bir yolcuları denetlediği denetim noktaları vardı.
Sana en küçük çocuğunu yol boyunca kucağında tuttuğunu söylemiş oldu. Oradan sağ çıkabileceklerini düşünmüyordu.
Gözyaşlarını tutamayarak “Hakim olduğumu bilselerdi oracıkta öldürürlerdi” dedi. Sana sık bir biçimde, kocalarının tacizi niçiniyle kendilerini öldüren bayanların davalarına da bakıyordu.
“Bir bayan ne vakit vefatı seçer diye düşünürdüm daima. Fakat umudumu yitirmeye başlayınca ben de o noktaya geldim. Kendimi öldürmeye hazırdım.”
Çölü inançlı bir biçimde geçmelerinin akabinde Sana ve çocukları, bir haftadan fazla bir süre bir inançlı meskende, uçağa binmeyi bekledi.
Uçak havalanırken tüm uçağın gözyaşlarına boğulduğunu söylemiş oldu Sana. Artık ülkeyi terk etmişlerdi.
Yunanistan’daki süreksiz konutlarda ranza, masa ve sandalyeler üzere çok sıradan mobilyalar bulunuyor.
Sığınma
Atina’ya varmalarıyla birlikte 26 bayan hakim ve ailelerine Covid-19 testi yapıldı. Akabinde apartman dairelerine yerleştirildiler. Yunan makamları ve çeşitli hayır kurumlarınca yargıçlara süreksiz bir vize programı kapsamında 14 gün boyunca yiyecek ve barınma garantisi verildi.
İki hafta geçtikten daha sonra ne olacağı bilinmiyordu. Yargıçlara üçüncü bir ülkeye sığınma müracaatında bulunmaları tavsiye edildi.
İngiltere’ye sığınmak için başvuranlar içinde Esma da vardı. Bu, 25 yılı aşkın hakimlik deneyimine sahip Esma’nın Taliban’dan birinci kaçışı değildi.
1996 yılında Taliban, ülke idaresini Sovyetler Birliği’nden aldığı vakit da Esma ve ailesi Afganistan hududundan kaçmıştı.
“Taliban’ın denetimi ele amasını ikinci defa yaşıyoruz. Birinci iktidara geldiklerinde ben bir hakimdim” diye konuşan Esma şöyleki devam etti:
“Kadın yargıçlar bu biçimde bile toplumdan birinci atılanlar oldu.”
2001 yılında ABD ve NATO birliklerinin gelmesiyle Esma meskene geri döndü ve hakim olarak çalışmaya devam etti. İki ay öncesinde ise tarih tekerrür etmeye başladı.
Sana da daha evvel Taliban’ın yükselişine şahit olmuştu. 90’lı senelerda Taliban’ın iktidara geldiğinde, hukuk fakültesinden yeni mezun olmuştu. Beş yıl boyunca konutta kalmaya ve işten ayrılmaya zorlandığını anlatan Sana, şunları söylemiş oldu:
“Kadın hakim olabilmek başlı başına büyük bir gayret. bayanın evvel okuyabilmesi için kendi ailesini ikna etmesi gerekiyor. daha sonra üniversiteye gidip iş bulduğunda bile, her adımda kendini kanıtlaması gerekiyor.
“Fakat Afganistan’daki bayanların nasıl bir acı ortasında olduklarını anlamak için bayan yargıçlara gereksinim var. Tıpkı hastaları düzgünleştirmek için bir doktora gereksinim olduğu üzere, bir bayan hakim de bayanların karşılaştığı zorlukları anlayabilir ve eşitsizliği çözmeye yardımcı olabilir.
“Kadınlar için, burada bir hatası bildirmenin bile ayıplanacak bir yanı var. Lakin, bir bayan hakim var ise, ailelerin bayan üyelerini destekleme mümkünlüğü daha yüksek.”
Geride kalanlar
Yunanistan’daki küçük süreksiz dairesinde turlayan Sana, telefonunu açtı, ailesinin eski konutuna ilişkin bir fotoğrafı gösterdi. Kanunen kocasının değil, kendisine ilişkin olduğunu gururla söylemiş olduği bir meskenin fotoğrafıydı bu.
Ülkeden kaçmalarından daha sonra, meskenin üst seviye bir Taliban üyesi tarafınca ele geçirildiğini söylemiş oldu. Bu Taliban üyesi kişi artık onun konutunda yaşıyor, onun otomobilini kullanıyor ve de tüm eşyalarına sahipti.
Ailelere Yunanistan’daki süreksiz meskenlerinde her gün yemek yardımı yapılıyor.
Genç bir hakim olan Nergis, Taliban’ın denetimi öncesinde, beş yıldan az bir süre boyunca bir eyalet aile mahkemesinde misyon yaptı. Tüm üniversite ve çalışma ömrünü, ABD tarafınca desteklenen Afgan hükümeti vaktinde yaşadı.
Nergis, “Taliban iktidardayken bayanların ilerlemesi ve son 20 yılda elde edilen her şeyi sahip çıkabilmesi imkansız olacak” dedi.
Daha evvel Taliban’ın sırf yükselişine değil, bununla birlikte düşüşüne de şahit olan daha yaşlı yargıçlar ise daha umutlu.
Esma, “Afganistan’ın bayanları 20 yıl öncesinin bayanları değil” dedi ve ekledi:
“Taliban’ın geldiği birinci günlerde protesto eden, haklarını isteyen, eğitim isteyen bayanlara bakın. Bu kademeye gelmek hiç kolay olmadı. Lakin bugün ülkemizin her kızı ayakları üzerinde duruyor.”
Yakın vakitte Yunanistan’a gelen Nergis, kente bakıyor.
Sana da umutlu. Kendisi ve bayan hakim arkadaşlarının oluşturulmasına yardım ettiği maddelerin tarihten basitçe silinemeyeceğini söylemiş oldu. Hakların tahminen Taliban tarafınca görmezden gelinebileceğini ancak asla silinemeyeceğini belirten Sana, arşivlerde duran kayıtların aranıp bulunabileceğini, paylaşılabileceğini vurguladı.
Hakikaten Anayasa’dan alıntılar yaptı:
“Madde 22: Bayan ve erkek tüm Afganistan vatandaşları eşit haklara sahiptir.
“Madde 43: Eğitim, tüm Afganistan vatandaşlarının hakkıdır.
“Madde 48: Çalışmak her Afgan’ın hakkıdır.”
Sana, 2009’da maddeleşen ve bayanlara yönelik tecavüz, darp, zorla evlendirme, bayanların mülk edinmesini engelleme, bayan yahut kız çocuğunun okula yahut işe gitmesini yasaklama da dahil olmak üzere 22 aksiyonu cürüm olarak tanımlayan Bayana Yönelik Şiddetin Ortadan Kaldırılması yasasının hazırlanmasına yardım etmişti.
Taliban şimdilik tüm işyerleri ve okulların “güvenli” kabul edilene kadar tüm çalışan bayanların ve kız öğrencilerin konutta kalmaları gerektiğine karar verdi. Bunun süreksiz bir tedbir olduğu tabir edildi, lakin durumun ne vakit değişeceği konusunda çabucak hemen bir takvim belirlenmedi.
BBC röportajında bayanların gelecekte hakim yahut bakan üzere kıymetli roller üstlenip üstlenemeyeceği istikametindeki bir soru hakkında yorum yapmayacağını söyleyen Karimi, “kadınlar için çalışma şartları ve fırsatların hala tartışıldığını” söylemiş oldu.
Sana, Yunanistan’daki süreksiz yeni konutundan baktığında, memleketinde acı verici bir adaletsizlik görüyor:
“Şimdi bayanlar konutlarında hapsedildi lakin benim, vaktinde mahpusa attığım hatalılar özgür.”
Sana, memleketinden uzaktayken bile bu adaletsizlikle uğraş etmeye devam edeceğini ve her Afgan hanımını destekleyeceğini söylüyor:
“Afganistan ne Taliban’ın ne de makul bir kümenin. Afganistan, tüm Afganların.”
Fotoğraflar: Derrick Evans