Adnan Ağaç
20 Ocak’ta Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Başkanlığını devralan Joe Biden, yaklaşık bir hafta sürecek olan Avrupa ziyaretine başladı. 14 Haziran’da da NATO Doruğu için gideceği Brüksel’de Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile görüşecek. Başkanlar, AnkaraWashington ilgilerinin tansiyona sahne olduğu bir periyotta bir ortaya gelecek. Bu görüşme hem de Biden’ın başkanlık koltuğuna oturması daha sonrası iki başkanın birinci yüz yüze görüşmesi olacak.
Bilhassa 15 Temmuz darbe teşebbüsü daha sonrası gerilen Türkiye-ABD ilgilerinde, Suriye’de ABD’nin PKK/YPG ile yakın münasebetler ortasında olmasından Rus menşeli S-400’lerin Türkiye tarafınca satın alınmasına, Gülen yapılanması önderi Fethullah Gülen’in iadesi talebinden Halkbank davasına kadar birfazlaca hususta meseleler yaşanıyor.
Önderlerin toplantıya giderken “birbirini incitecek kelamlar kullanmaktan uzak durduğu”na vurgu yapan İstanbul Bilgi Üniversitesi Milletlerarası Alakalar Profesörü İlter Turan, “Genellikle kelamlarında fazlaca cömert olan Cumhurbaşkanımız dahi ihtiyatlı tabirler kullandı” dedi.
Başkanların ajandalarında neler var?
ABD’nin 46’ncı lideri Joe Biden’ın bakılırsave gelmesiyle TürkiyeABD münasebetlerinde yeni bir devrin kapıları aralandı. Fakat pazartesi günkü görüşme, NATO Doruğu çerçevesinde önderlerin birbirleriyle yapacağı görüşmelerden biri olduğu için ikilinin konuşacağı mühlet ve mevzular da kısıtlı olacak.
Erdoğan’ın, ikili toplantıda masaya getireceği en değerli konulardan biri PKK/YPG hassasiyeti olacak. Ankara, bu bahisteki telaşlarının dikkate alınması gerektiğini sık sık lisana getiriyor.
Biden’ın elinde ise Türkiye ile ilgili en değerli belge, ikili alakalarda kilit bir sorun haline de gelen Türkiye’nin Rusya’dan aldığı S-400 hava savunma sistemleri olacak.
Pekala, Erdoğan-Biden görüşmesi öncesinde Washington’da nasıl bir hava hakim? Washington Enstitüsü’nün Türkiye Araştırmaları Programı Yöneticisi Soner Çağaptay’a nazaran “heyecan verici” bir imaj yok.
DW Türkçe’ye konuşan Çağaptay, Biden takımının değerli bir kısmının Obama periyodundan beri Türkiye konusunda çalışan beşerler olduğunu vurguladı ve “dilleri yandı” tabirini kullandı. ABD’nin stratejisinin “Türkiye’nin NATO üyeliğini devam ettirmek ve demokrasinin canlı kalmasını sağlamak” olduğunu belirten Çağaptay, görüşmenin NATO Tepesi çerçevesinde yapılıyor olmasını ise “manidar” olarak tanımladı. Çağaptay, Washington’ın Türkiye-ABD alakalarını “NATO perspektifi üzerinden telakki etme bakış açısı” olduğunu da söylemiş oldu.
Soner Çağaptay’a göre toplantıda farklılıklardan epeyce iş birliklerine odaklanılacak. İş birliği alanları olarak ise Afganistan, Libya ve Kuzeybatı Suriye’yi işaret etti.
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu da katıldığı bir televizyon programında ABD’nin “birfazlaca alanda iş birliği yapma arzusunda” olduğunu söylemiş oldu. Çavuşoğlu ayrıyeten, “bizim de beklentilerimiz karşılanmalı” vurgusu yaptı.
Pekala, ABD ve Türkiye içinde yaşanan temel problemler neler?
S-400’ler konusunda ABD için gri alan var mı?
Türkiye, S-400 sıkıntısının tahlili için ortak bir çalışma kümesi öneriyor lakin ABD’den çabucak hemen olumlu bir karşılık alamadı. S400’lerle ilgili Türkiye’ye yaptırım uygulanması tartışmalarının yaşandığı 2019 yılında devrin Temsilciler Meclisi Dışişleri Kurulu Lideri Eliot Pürüz, net bir sözle “üçüncü bir seçenek yok” iletisini vermişti. Pürüz, “Dış alakalarda bunu nadiren görürüz fakat bu siyah-beyaz olarak gördüğümüz bir sorun. Ortası yok. Ya Erdoğan Rusya ile muahedeyi iptal eder ya da etmez” tabirlerini kullanmıştı.
Washington’da Türk-Amerikan bağlantılarını yakından takip eden Amerikalı bir uzman, ABD’deki bu görüşün değişmediğini söylemiş oldu. Tahlil için diplomasiyi zorlayanın da “gri alanın olmaması, siyah beyaz olması” olduğunun altını çizen uzmana göre, Türkiye S-400’leri elinde tuttuğu sürece sorun giderilemez. DW Türkçe’ye konuşan uzman ayrıyeten, “Biden ikna edilse bile Kongre’de fazlaca önemli bir sorun çıkacaktır” dedi.
Benzeri bir görüşte olan Prof. İlter Turan da S-400’ler konusunda orta yol bulmanın “kolay olmadığını”, bu mevzuda Biden’ın “ABD Kongresi ile arbede çıkaracak bir tutum almasını beklemenin gerçekçi olmayacağını” söylemiş oldu.
ABD Kongresi’nde kabul edilen 2021 yılının Ulusal Savunma Yetkilendirme Kanunu’na, S-400 ve CAATSA yaptırımlarına yönelik olarak da bir unsur eklendi. Bu yasa unsuruna nazaran CAATSA yaptırımlarının kaldırılması için Türkiye’nin S-400 sistemlerini elden çıkarması gerekiyor.
ABD-Türkiye münasebetlerinde 15 Temmuz ve Gülen evrakı
15 Temmuz daha sonrası ABD ile yaşanan kriz mevzularından biri de rahip Andrew Craig Brunson’ın “FETÖ ile PKK ismine cürüm işlediği ve casusluk yaptığı” teziyle yargılanması oldu. 2016’da tutuklanan Brunson için periyodun ABD Lideri Trump, Türkiye’ye yaptırım tehditlerinde bulunmuştu. Brunson’ın yanı sıra ABD’nin İstanbul Başkonsolosluğu irtibat bakılırsavlisi Metin Topuz’un Gülen yapılanması soruşturması kapsamında yargılanması da ikili alakalara darbe vurmuştu.
ABD ile PKK/YPG uyuşmazlığı ve Suriye
Suriye’de iç savaşla değişen alandaki istikrarlar de Washington ve Ankara içinde krizlere niye oluyor. Washington idaresinin Suriye’nin kuzeyinde Kürt kümelere verdiği takviye karşısında Ankara’dan sert iletiler geliyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan, şubat ayında yaptığı bir konuşmada, “Eğer biz sizinle NATO’da birliktesek, şayet biz sizinle dünyada, NATO’da bu beraberliğimizi sürdüreceksek bize samimi davranacaksınız. Teröristlerin yanında yer almayacaksınız. Şayet yer alacaksanız bizim yanımızda yer alacaksınız” demişti.
Suriye’deki iç savaşın 10. yılı ötürüsıyla Bloomberg için bir makale kaleme alan Erdoğan; “Biden idaresi, kampanya periyodunda verdiği kelamları tutarak, Suriye’deki trajediyi sonlandırmak ve demokrasiyi müdafaa etmek için bizimle bir arada çalışmalıdır” davetinde da bulunmuştu.
Lakin uzmanlar, Biden idaresinin ana omurgasını YPG’nin oluşturduğu Suriye Demokratik Güçleri’ne verilen siyasi ve askeri dayanağın sonlandırılmasının yakın bir gelecekte mümkün olmadığını söylüyor.
“ABD ansızın dayanağını çektiği vakit milletlerarası alanda Amerika ile bir arada çalışmanın güvenilirliği konusunda tereddütler ortaya çıkacaktır” diyen Prof. Turan, ABD’nin de Türkiye’nin lafına “yeterince itimat duyduğundan emin olmadığını” belirtti; Türkiye’nin ABD için “yeniden sağlam bir ortağa dönmesi lazım” halinde konuştu.
ABD’nin İran yaptırımları: Halkbank davası
Türk hükümetinin ABD ile karşı karşıya gelmesine niye olan bir öteki mevzu ise Halkbank’ın ABD’nin İran’a yaptırımlarını delme suçlaması. New York’ta devam eden davada banka dolandırıcılığı, komplo ve kara para aklama dahil altı suçlamanın yöneltildiği Halkbank ile ilgili çabucak hemen son bir karar çıkmadı.
ABD basınında, periyodun Beyaz Saray İdaresi’nin, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın isteği üzerine, Halkbank davasının düşürülmesi için Amerikan yargısına müdahale etmeye çalıştığı fakat sonuç alamadığı tarafında haberler yer almıştı. Lakin Joe Biden’ın yargılama sürecine müdahalede olmasına ihtimal verilmiyor.
Halkbank konusunu “Biden’ın dikkatine getirmenin sonuç getirecek-yararlı bir aksiyona benzemediğini” söyleyen İlter Turan, uzlaşma yoluna gidilmesinin isabetli olacağını belirtti.
DW Türkçe’ye değerlendirmelerde bulunan uzmanlar, ABD Başkanlık koltuğuna oturan Biden idaresi ile insan hakları ve hukuk bahislerinde da meseleler yaşanabileceğini, “otokrasilere karşı demokrasi” görüşünü dillendiren Biden’ın bu konulardaki tavrıyla Türkiye’yi zorlayabileceğini söylüyor.
20 Ocak’ta Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Başkanlığını devralan Joe Biden, yaklaşık bir hafta sürecek olan Avrupa ziyaretine başladı. 14 Haziran’da da NATO Doruğu için gideceği Brüksel’de Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile görüşecek. Başkanlar, AnkaraWashington ilgilerinin tansiyona sahne olduğu bir periyotta bir ortaya gelecek. Bu görüşme hem de Biden’ın başkanlık koltuğuna oturması daha sonrası iki başkanın birinci yüz yüze görüşmesi olacak.
Bilhassa 15 Temmuz darbe teşebbüsü daha sonrası gerilen Türkiye-ABD ilgilerinde, Suriye’de ABD’nin PKK/YPG ile yakın münasebetler ortasında olmasından Rus menşeli S-400’lerin Türkiye tarafınca satın alınmasına, Gülen yapılanması önderi Fethullah Gülen’in iadesi talebinden Halkbank davasına kadar birfazlaca hususta meseleler yaşanıyor.
Önderlerin toplantıya giderken “birbirini incitecek kelamlar kullanmaktan uzak durduğu”na vurgu yapan İstanbul Bilgi Üniversitesi Milletlerarası Alakalar Profesörü İlter Turan, “Genellikle kelamlarında fazlaca cömert olan Cumhurbaşkanımız dahi ihtiyatlı tabirler kullandı” dedi.
Başkanların ajandalarında neler var?
ABD’nin 46’ncı lideri Joe Biden’ın bakılırsave gelmesiyle TürkiyeABD münasebetlerinde yeni bir devrin kapıları aralandı. Fakat pazartesi günkü görüşme, NATO Doruğu çerçevesinde önderlerin birbirleriyle yapacağı görüşmelerden biri olduğu için ikilinin konuşacağı mühlet ve mevzular da kısıtlı olacak.
Erdoğan’ın, ikili toplantıda masaya getireceği en değerli konulardan biri PKK/YPG hassasiyeti olacak. Ankara, bu bahisteki telaşlarının dikkate alınması gerektiğini sık sık lisana getiriyor.
Biden’ın elinde ise Türkiye ile ilgili en değerli belge, ikili alakalarda kilit bir sorun haline de gelen Türkiye’nin Rusya’dan aldığı S-400 hava savunma sistemleri olacak.
Pekala, Erdoğan-Biden görüşmesi öncesinde Washington’da nasıl bir hava hakim? Washington Enstitüsü’nün Türkiye Araştırmaları Programı Yöneticisi Soner Çağaptay’a nazaran “heyecan verici” bir imaj yok.
DW Türkçe’ye konuşan Çağaptay, Biden takımının değerli bir kısmının Obama periyodundan beri Türkiye konusunda çalışan beşerler olduğunu vurguladı ve “dilleri yandı” tabirini kullandı. ABD’nin stratejisinin “Türkiye’nin NATO üyeliğini devam ettirmek ve demokrasinin canlı kalmasını sağlamak” olduğunu belirten Çağaptay, görüşmenin NATO Tepesi çerçevesinde yapılıyor olmasını ise “manidar” olarak tanımladı. Çağaptay, Washington’ın Türkiye-ABD alakalarını “NATO perspektifi üzerinden telakki etme bakış açısı” olduğunu da söylemiş oldu.
Soner Çağaptay’a göre toplantıda farklılıklardan epeyce iş birliklerine odaklanılacak. İş birliği alanları olarak ise Afganistan, Libya ve Kuzeybatı Suriye’yi işaret etti.
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu da katıldığı bir televizyon programında ABD’nin “birfazlaca alanda iş birliği yapma arzusunda” olduğunu söylemiş oldu. Çavuşoğlu ayrıyeten, “bizim de beklentilerimiz karşılanmalı” vurgusu yaptı.
Pekala, ABD ve Türkiye içinde yaşanan temel problemler neler?
S-400’ler konusunda ABD için gri alan var mı?
Türkiye, S-400 sıkıntısının tahlili için ortak bir çalışma kümesi öneriyor lakin ABD’den çabucak hemen olumlu bir karşılık alamadı. S400’lerle ilgili Türkiye’ye yaptırım uygulanması tartışmalarının yaşandığı 2019 yılında devrin Temsilciler Meclisi Dışişleri Kurulu Lideri Eliot Pürüz, net bir sözle “üçüncü bir seçenek yok” iletisini vermişti. Pürüz, “Dış alakalarda bunu nadiren görürüz fakat bu siyah-beyaz olarak gördüğümüz bir sorun. Ortası yok. Ya Erdoğan Rusya ile muahedeyi iptal eder ya da etmez” tabirlerini kullanmıştı.
Washington’da Türk-Amerikan bağlantılarını yakından takip eden Amerikalı bir uzman, ABD’deki bu görüşün değişmediğini söylemiş oldu. Tahlil için diplomasiyi zorlayanın da “gri alanın olmaması, siyah beyaz olması” olduğunun altını çizen uzmana göre, Türkiye S-400’leri elinde tuttuğu sürece sorun giderilemez. DW Türkçe’ye konuşan uzman ayrıyeten, “Biden ikna edilse bile Kongre’de fazlaca önemli bir sorun çıkacaktır” dedi.
Benzeri bir görüşte olan Prof. İlter Turan da S-400’ler konusunda orta yol bulmanın “kolay olmadığını”, bu mevzuda Biden’ın “ABD Kongresi ile arbede çıkaracak bir tutum almasını beklemenin gerçekçi olmayacağını” söylemiş oldu.
ABD Kongresi’nde kabul edilen 2021 yılının Ulusal Savunma Yetkilendirme Kanunu’na, S-400 ve CAATSA yaptırımlarına yönelik olarak da bir unsur eklendi. Bu yasa unsuruna nazaran CAATSA yaptırımlarının kaldırılması için Türkiye’nin S-400 sistemlerini elden çıkarması gerekiyor.
ABD-Türkiye münasebetlerinde 15 Temmuz ve Gülen evrakı
15 Temmuz daha sonrası ABD ile yaşanan kriz mevzularından biri de rahip Andrew Craig Brunson’ın “FETÖ ile PKK ismine cürüm işlediği ve casusluk yaptığı” teziyle yargılanması oldu. 2016’da tutuklanan Brunson için periyodun ABD Lideri Trump, Türkiye’ye yaptırım tehditlerinde bulunmuştu. Brunson’ın yanı sıra ABD’nin İstanbul Başkonsolosluğu irtibat bakılırsavlisi Metin Topuz’un Gülen yapılanması soruşturması kapsamında yargılanması da ikili alakalara darbe vurmuştu.
ABD ile PKK/YPG uyuşmazlığı ve Suriye
Suriye’de iç savaşla değişen alandaki istikrarlar de Washington ve Ankara içinde krizlere niye oluyor. Washington idaresinin Suriye’nin kuzeyinde Kürt kümelere verdiği takviye karşısında Ankara’dan sert iletiler geliyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan, şubat ayında yaptığı bir konuşmada, “Eğer biz sizinle NATO’da birliktesek, şayet biz sizinle dünyada, NATO’da bu beraberliğimizi sürdüreceksek bize samimi davranacaksınız. Teröristlerin yanında yer almayacaksınız. Şayet yer alacaksanız bizim yanımızda yer alacaksınız” demişti.
Suriye’deki iç savaşın 10. yılı ötürüsıyla Bloomberg için bir makale kaleme alan Erdoğan; “Biden idaresi, kampanya periyodunda verdiği kelamları tutarak, Suriye’deki trajediyi sonlandırmak ve demokrasiyi müdafaa etmek için bizimle bir arada çalışmalıdır” davetinde da bulunmuştu.
Lakin uzmanlar, Biden idaresinin ana omurgasını YPG’nin oluşturduğu Suriye Demokratik Güçleri’ne verilen siyasi ve askeri dayanağın sonlandırılmasının yakın bir gelecekte mümkün olmadığını söylüyor.
“ABD ansızın dayanağını çektiği vakit milletlerarası alanda Amerika ile bir arada çalışmanın güvenilirliği konusunda tereddütler ortaya çıkacaktır” diyen Prof. Turan, ABD’nin de Türkiye’nin lafına “yeterince itimat duyduğundan emin olmadığını” belirtti; Türkiye’nin ABD için “yeniden sağlam bir ortağa dönmesi lazım” halinde konuştu.
ABD’nin İran yaptırımları: Halkbank davası
Türk hükümetinin ABD ile karşı karşıya gelmesine niye olan bir öteki mevzu ise Halkbank’ın ABD’nin İran’a yaptırımlarını delme suçlaması. New York’ta devam eden davada banka dolandırıcılığı, komplo ve kara para aklama dahil altı suçlamanın yöneltildiği Halkbank ile ilgili çabucak hemen son bir karar çıkmadı.
ABD basınında, periyodun Beyaz Saray İdaresi’nin, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın isteği üzerine, Halkbank davasının düşürülmesi için Amerikan yargısına müdahale etmeye çalıştığı fakat sonuç alamadığı tarafında haberler yer almıştı. Lakin Joe Biden’ın yargılama sürecine müdahalede olmasına ihtimal verilmiyor.
Halkbank konusunu “Biden’ın dikkatine getirmenin sonuç getirecek-yararlı bir aksiyona benzemediğini” söyleyen İlter Turan, uzlaşma yoluna gidilmesinin isabetli olacağını belirtti.
DW Türkçe’ye değerlendirmelerde bulunan uzmanlar, ABD Başkanlık koltuğuna oturan Biden idaresi ile insan hakları ve hukuk bahislerinde da meseleler yaşanabileceğini, “otokrasilere karşı demokrasi” görüşünü dillendiren Biden’ın bu konulardaki tavrıyla Türkiye’yi zorlayabileceğini söylüyor.