Ukrayna: Jeopolitik istikrarları içine çekebilecek uçurum

UyduYayini

Global Mod
Global Mod
Ergin Yıldızoğlu

ABD ve Avrupa Birliği (AB) ittifakıyla Rusya’yı karşı karşıya getiren Ukrayna’yı, milletlerarası jeopolitik istikrarları içine çekebilecek bir uçurum olarak düşünebiliriz.

İki büyük güç, karşılanması olanaksız taleplerini uzlaştıramadan tamamlanan diplomatik teşebbüslerden daha sonra, artık bu uçurumun kenarında, birbirlerinin gözlerinin içine bakarak ve tehditleri tırmandırarak bir daha sonraki hamleyi tasarlamaya çalışıyorlar.

Garip bir durum

İki büyük muhteşem gücü karşı karşıya getiren durumda bir gariplik var.

Rusya, ABD’den Ukrayna’nın asla NATO’ya alınmayacağına ve NATO’nun artık genişlemeyeceğine ait yasal bir garanti istiyor.

Rusya’nın, NATO’nun SSCB çöktükten daha sonra bağımsızlaşan ülkeleri içine alarak genişlemesiyle başlayan jeopolitik sürecini geri çevirmeyi amaçlayan iki talebi daha var:

NATO’nun, o genişlemeyle içine aldığı ülkelere yerleştirdiği silahları, kurduğu askeri tesisleri sökmesini istiyor.

Ayrıyeten, yenilerini konuşlandırmayacağına ait yasal garantiler bekliyor.

ABD’nin bu talepleri kabul etmesi için, Rusya’nın Ukrayna’yı işgal etmesinden ve bunun tetikleyeceği “büyük bir savaş” olasılığından korkması haricinde hiç bir niye yok.

Dahası, şayet ABD, Rusya’nın istediği yasal garantileri verirse, bir hegemonya merkezi olarak “geri çekilme sürecine” girdiğini kabul etmiş olacak.

bu biçimde bir kabullenme, geri çekilme sürecinde “Şimdi sırada neresi var?” sorusunu doğuracak. Karşılığı ise ABD’nin Hint-Pasifik bölgesinde Çin karşısındaki pozisyonuna, Tayvan’ın geleceğinin sorgulanmasına kadar uzanıyor.

Ayrıyeten, bir büyük güç hakkındaki “geri çekiliyor” algısı, onun kurduğu sistemin çözülme sürecini denetlenemeyecek halde hızlandırarak bir global savaş mümkünlüğünü da besleyebilir.

Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ve Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov üzere tecrübeli ve rasyonel iki siyasetçinin, taleplerini ileri sürerken tüm bunları değerlendiremediğini düşünmek gerçekçi olmaz.

ABD’de Biden idaresinin, Rusya’nın taleplerini süratle reddederken ileri sürdüğü münasebetler de en az Putin ve Lavrov’un tavrı kadar enteresan.

ABD Dışişleri Bakanı Anthony J. Blinken’e bakılırsa, “Bir ülkenin, bir öbür ülkenin siyasetlerini, onun alaka kurabileceği ülkeleri belirlemeye hakkı yoktur. hiç bir ülkenin nüfuz alanları dayatmaya hakkı yoktur. Bu anlayış tarihin çöplüğüne gönderilmiştir”.

Lakin Amerikan New York Times gazetesinde Peter Beinart’ın anımsattığı üzere ABD, son 200 yıldır, Monroe doktrini ile tam da bunu yapıyor. Trump periyodunda, bu doktrinin hala geçerli olduğu biroldukca defa vurgulandı.

ABD tahminen başka ülkelerin siyasi kararlarını etkilerken artık daha fazlaca finansal silahlara başvuruyor lakin nüfuz alanları siyasetinden vazgeçtiğini söylemek imkanlı değil. Tüm dünya da bu durumun farkında.

özetlemek gerekirsesı ne Rusya’nın ileri sürdüğü talepler ne de ABD’nin bunları reddederken verdiği karşılıklar gerçekçi.

En kritik an

Artık karşımızda her türlü yoruma açık garip bir durum var. Bu, savaşların maddi (ekonomik-jeopolitik) şartları oluştuktan daha sonra, fiilen başlamasından az evvelki an.

bu biçimde bir anda, karşılıklı duruştan, savaşın fiilen patlak vermesine geçişte ekseriyetle 7 etken rol oynuyor:

  1. Karşılıklı güvensizlik
  2. Şeffaflıktan mahrum bağlar
  3. İrtibat kopukluğu
  4. Yanlış niyet okuma
  5. Hem karşı tarafın birebir vakitte kendisinin askeri-ekonomik kapasitelerine ait gerçekçi olmayan abartılı değerlendirmeler
  6. Ülke iç siyasetindeki ya da bir öbür cephedeki gelişmelerin basıncının, karar verme süreçleri üstündeki zorlayıcı tesiri
  7. Atılan kimi taktik adımların, ya da sürece dahil edilen kişi ya da kümelerin kendi özgün dinamiklerini geliştirmeye başlamasıyla öncesinden görülemeyen yeni risklerin oluşması
Uçurumun kenarında karşı karşıya gelen güçlerin ani bir hareketle uçurumun içine, milletlerarası ittifakların birlikte düşmeye başlamasına yol açabilecek bu etkenlerin çabucak hepsinin, yerli yerine oturmuş olduğunu bakılırsabiliyoruz.

Uçurumun kenarından geri çekilme mümkünlüğü, çabucak hemen büsbütün ortadan kalkmamış olsa da giderek zayıflıyor.

Aslında kim, ne istiyor?

Bir soruya, bugünkü belirsizlik ortasında tatmin edici bir karşılık vermek epeyce sıkıntı. Fakat, üstteki yedi etkeni aklımızda tutarak kimin, aslında niye korktuğuna bakarak bir yaklaşımda bulunmayı deneyebiliriz.


Putin, SSCB zımnî servisi KGB’nin ortasında yetişmiş, 1989 travmasını hayatış bir siyasetçi. O artık, Batı’nın, NATO ve AB üyeliği yoluyla Rusya’yı çevrelemeye, hareket alanını sınırlamaya, son analizde doğal kaynaklarına el koyacak bir duruma gelmeye çalıştığına inanıyor.

Putin 2007 Münih Güvenlik Konferansı’nda, NATO’nun eski SSCB ve Varşova Paktı ülkelerinin topraklarına yanlışsız genişlemesinin, ABD Dışişleri Bakanı Baker ve Almanya Şansölyesi Kohl tarafınca Almanya’nın birleşmesine rağmen SSCB’nin son başkanı Mihail Gorbaçov’a verilen kelamları yok sayan bir ihanet olduğunu savunmuştu.

Geçtiğimiz Aralık ayında Rusya Dışişleri Bakanı Lavrov da birebir görüşü “NATO, Varşova Paktı ve SSCB yıkıldıktan daha sonra sahipsiz kalan toprakları ilhak etmeye yönelik salt bir jeopolitik projeye dönüşmüştür” kelamlarıyla yineladı.

Rusya güvenlik yapılanmasına hükümran olan bu Batı’ya güvensizlik, ülkenin ayakta kalmaya devam edebilmesi için NATO’nun genişlemesini durdurması ve geri çevirmesi; ayrıyeten Rusya’nın etrafına yerleştirmeye başladığı silah sistemlerini kaldırması gerektiğine inanıyor.

Rusya, direkt NATO’yu gaye almak yerine NATO ittifakını zorlayacak noktalarda, Suriye, Libya, Belarus, Venezuela, Ukrayna, hatta Macaristan ve Türkiye üzere noktalardan basınç yaratmayı tercih ediyor. Fakat bugün gelinen noktada, bu stratejinin imkanlarının tükendiğini, Ukrayna hududuna yığınak yapmanın ötesinde ABD topraklarına yakın noktalara nükleer silahlar yerleştirme tehditleriyle sürecin tırmandığını, NATO ile direkt ve “kinetik” bir müsabaka riskinin artmakta olduğunu görüyoruz.

Aralık ayı sonunda gerçekleştirilen görüntü görüşmesi.

ABD ise Rusya’nın, NATO ittifakını işlevsizleştirmeyi, Avrupa Birliği’nin iç ahengini bozmayı, Soğuk Savaş daha sonrasında şekillenmiş güvenlik mimarisini çözerek Lavrov’un tabiriyle “sahipsiz kaldıkları için NATO tarafınca ilhak edilmiş toprakları” bir daha Rusya’nın nüfuz alanına kazanmayı amaçladığına inanıyor.

ABD, tek merkezden yönetilen Rusya’nın karar alma süreçlerini ve gelen “çelişkili” bildirilerini anlamakta, geliştirmeye başladığı “hibrid” ya da “yeni biçim savaş” taktiklerine ahenk sağlamakta zorlandığı için bu inanç daha da güçleniyor.

Bu sürecin, ABD’nin global liderlik kapasitelerinin gerilemeye, Hint-Pasifik bölgesinin ve bir Rusya müttefiki olan Çin’in büyük değer kazanmaya başladığı bir periyotta yaşanması, dış siyasette aktif siyasetçi ve muharrirlerin ABD liderliğine dair tasalarını daha da derinleştiriyor.

ABD ve NATO ile yapılan toplantılardan istediği sonuçları alamayan Rusya, “kendi askeri ve teknik tahlilini üreteceğini” söylerken ABD Ukrayna için direkt savaşa girmek yerine fazlaca geniş çaplı, Rusya’yı memleketler arası finansal bağlantı ağı SWIFT’in dışına çıkarmayı da kapsayan ekonomik yaptırımları devreye sokacağını söylüyor.

AB de kendi “oldukca geniş çaplı” yaptırımlarını hazırladığını açıklıyor.

Nitekim de Rusya’nın aslına bakarsan hayli kırılgan olan iktisadıyla, geniş çaplı yaptırımlara, bilhassa de SWIFT’ten kopmaya uzun mühlet dayanması fazlaca sıkıntı. Fakat Rusya da, en azından teorik olarak, misilleme yapabilecek araçlara sahip.

Ukrayna, Aralık ayında tansiyonun yükselmesiyle askeri tatbikatlar düzenledi.

Birincisi, AB, doğalgazının yüzde 40’ını ticaret ve finans bağlarının kuvvetli olduğu Rusya’dan alıyor. Rusya’nın misilleme olarak Avrupa’ya vermekte olduğu gazı kısıtlaması ya da büsbütün kesmesi, Avrupa’da güç krizini derinleştirmekten öte, dünya çapında güç fiyatlarını daha da üst çekerek tüm dünya iktisadında hem enflasyonist tıpkı vakitte sakinlik eğilimini güçlendirecektir.

Rusya kaybedeceği güç ihracat gelirinin bir kısmını Çin’e göndererek bir kısmını da fiyat artışlarından yararlanarak telafi edebilir, ticari ödemelerini ise altın stoklarını kullanarak bir süre daha aksatmadan sürdürebilir.

İkincisi, Rusya’nın siber ve bilişim savaşlarında kullanabileceği hayli gelişmiş kapasiteleri var. Buna, siber ve bilişim savaşlarının yaşandığı altyapıyı maksat almak da var.

ABD ve Avrupa istihbarat etraflarının tasalarını yansıtan yorumcular, Rusya’nın SWIFT’ten çıkarılmaya misilleme olarak global bağlantının yüzde 90’ını ve günde 10 trilyon dolar finansal trafiği taşıyan denizaltı irtibat kablolarını gaye alma riskine dikkat çekiyorlar.

Üçüncüsü, Rusya, NATO ve AB üyeleri içindeki kimi sıkıntılardan yararlanma fırsatı bulabilir.

Türkiye’nin S-400’ler konusunda NATO ortasında ABD ile sorun yaşadığı, bağlantılarının soğuduğu bir gerçek.

Putin Rusya’sı ile düzgün bağlar ortasında olan Macaristan, AB’nin insan haklarını hukuk tertibi ve göçmenler bahislerindeki dayatmalarına reaksiyon olarak bir müddetdir NATO’nun Ukrayna üzerine üst seviye toplantı yapmasını engelliyor.

Rusya’da, Putin’in gitgide zayıflayan “tek adam” iktidarını korumak için muhalefet kontrol altında tutulmaya çalışılıyor.

ABD’de, Biden idaresi ve demokratik hareket, Kasım orta seçimlerinde Kongre’nin denetimini kaybetmekten, dahası bir darbe, hatta iç savaş olasılığından korkuyor.

bu biçimde bir devirde iki ülke başkanının de dış politikayı iç siyasette araç olarak kullanmayı deneme riski artıyor.

  • İngiltere, Rusya’ya karşı savunmasını güçlendirmesi için Ukrayna’ya silah gönderiyor
  • Ukrayna’da hükümetin ve elçiliklerin internet sitelerini gaye alan siber akın düzenlendi
  • Ukrayna krizi: Rusya ve Batı görüşüyor, savaş riski devam ediyor
özetlemek gerekirsesı, tırmanan karşılıklı tehditler, bağlantı kopukluğu, yaptırım ve misilleme olasılıkları, bunların yaratacağı muhtemel tesirler, Ukrayna’nın milliyetçi, çok sağcı (Rusya tarafınca faşist olarak nitelenen) silahlı milis kümelerini bir daha aktive etmesi, hibrid (yeni model) savaş mümkünlüğünü giderek güçlendiriyor.
 
Üst